Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το λεγόμενο Digital Omnibus έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις, κυρίως λόγω των σχεδιαζόμενων αλλαγών στο καθεστώς προστασίας δεδομένων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της πρότασης δεν περιορίζονται στην ιδιωτικότητα. Μια λιγότερο προβεβλημένη αλλά ιδιαίτερα κρίσιμη αλλαγή αφορά την Οδηγία για τα Ανοιχτά Δεδομένα και ενδέχεται να έχει σοβαρές συνέπειες για ανοιχτά εγχειρήματα ... Read more
Ανοιχτό λογισμικό, ανοιχτό υλισμικό και ανοιχτά δεδομένα ως μοχλοί τοπικής τεχνογνωσίας και ανάπτυξης
Η δημόσια συζήτηση γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη κυριαρχείται σήμερα από τα μεγάλα γενετικά μοντέλα, τους transformers και εντυπωσιακές παρουσιάσεις. Ωστόσο, η πραγματική εικόνα της επιστημονικής έρευνας, όπως προκύπτει από την ανάλυση περισσότερων από 5.000 δημοσιεύσεων σε περιοδικά της οικογένειας Nature το 2025, είναι διαφορετική και ιδιαίτερα διδακτική για την ακαδημαϊκή κοινότητα και τη χάραξη πολιτικής. Το 77% των εφαρμογών μηχανικής μάθησης στη σύγχρονη επιστήμη βασίζεται σε κλασικές μεθόδους, όπως Random Forest, SVM, XGBoost και εργαλεία του οικοσυστήματος scikit-learn. Η μηχανική μάθηση έχει πάψει να είναι αντικείμενο έρευνας και έχει μετατραπεί σε κρίσιμη ερευνητική υποδομή.
Αξιοπιστία, ερμηνευσιμότητα και αναπαραγωγιμότητα
Η κυριαρχία των κλασικών μεθόδων δεν οφείλεται σε τεχνολογική υστέρηση, αλλά στις πραγματικές ανάγκες της επιστημονικής πρακτικής. Οι ερευνητικές ομάδες καλούνται να τεκμηριώσουν με σαφήνεια τις μεθόδους τους, να εξασφαλίσουν αναπαραγωγιμότητα και να επιτρέψουν σε συνεργάτες και κριτές να κατανοήσουν κάθε στάδιο της ανάλυσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα ερμηνεύσιμο και σταθερό μοντέλο που αποδίδει αξιόπιστα υπερέχει ενός πιο σύνθετου, αλλά λιγότερο διαφανούς. Η έμφαση αυτή συνδέεται άμεσα με το ανοιχτό λογισμικό, το οποίο επιτρέπει έλεγχο, επαναχρησιμοποίηση και βελτίωση από την ίδια την ερευνητική κοινότητα.
Ανοιχτό λογισμικό και γεωγραφικές ασυμμετρίες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η γεωγραφική κατανομή της παραγωγής εργαλείων και της χρήσης τους. Παρότι σχεδόν το 90% των εργαλείων ανοιχτού λογισμικού που χρησιμοποιούνται στην επιστημονική βιβλιογραφία προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι μεγαλύτεροι χρήστες δεν βρίσκονται εκεί. Η Κίνα παράγει το 43% των δημοσιεύσεων με χρήση μηχανικής μάθησης, έναντι 18% των ΗΠΑ, ενώ η Ινδία αναδεικνύεται ταχύτατα σε τρίτο παγκόσμιο πόλο. Ταυτόχρονα, εμβληματικά εργαλεία όπως το scikit-learn από τη Γαλλία, το U-Net από τη Γερμανία ή το CatBoost από τη Ρωσία δείχνουν ότι η ανάπτυξη ανοικτών εργαλείων μπορεί να αποτελέσει στρατηγικό πεδίο για την επιστημονική και τεχνολογική αυτονομία.
Για χώρες όπως η Ελλάδα, αυτό το εύρημα είναι κρίσιμο. Η υιοθέτηση και, κυρίως, η συνεισφορά σε οικοσυστήματα ανοιχτού λογισμικού επιτρέπει στην εγχώρια ερευνητική κοινότητα να μην περιορίζεται στον ρόλο του καταναλωτή εργαλείων, αλλά να συμμετέχει ενεργά στον καθορισμό μεθοδολογιών και ερευνητικών προτεραιοτήτων.
Ανοιχτά δεδομένα και εφαρμοσμένες επιστήμες
Η μεγαλύτερη διείσδυση της μηχανικής μάθησης καταγράφεται στις εφαρμοσμένες επιστήμες, στην υγεία, στο περιβάλλον, στη γεωργία και στις φυσικές επιστήμες. Εκεί, τα μοντέλα λειτουργούν ως ένα ακόμη στάδιο στην ερευνητική αλυσίδα, αξιοποιώντας μεγάλους όγκους δεδομένων. Η αξία των ανοιχτών δεδομένων είναι καθοριστική, καθώς επιτρέπει τη συσσώρευση γνώσης, τη διασταύρωση αποτελεσμάτων και τη δημιουργία τοπικών ερευνητικών οικοσυστημάτων γύρω από πραγματικά προβλήματα, όπως η κλιματική ανθεκτικότητα, η αγροτική παραγωγή ή η δημόσια υγεία.
Η επένδυση σε ανοικτές υποδομές δεδομένων, σε συνδυασμό με ανοικτά εργαλεία ανάλυσης, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη τοπικής τεχνογνωσίας και τη σύνδεση της ακαδημαϊκής έρευνας με την κοινωνία και την οικονομία.
Ανοιχτό υλισμικό και συνεργατική έρευνα
Η σύγχρονη επιστήμη είναι κατεξοχήν συνεργατική. Οι περισσότερες δημοσιεύσεις περιλαμβάνουν πολλαπλά ιδρύματα και διεπιστημονικές ομάδες. Σε αυτό το περιβάλλον, το ανοιχτό υλισμικό, από εργαστηριακές συσκευές έως υπολογιστικές υποδομές χαμηλού κόστους, επιτρέπει σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα να συμμετέχουν ισότιμα, μειώνοντας το κόστος εισόδου και ενισχύοντας την τοπική καινοτομία.
Συμπεράσματα
Τα δεδομένα δείχνουν ξεκάθαρα ότι η πραγματική επιστημονική πρόοδος βασίζεται σε αξιόπιστες, ανοικτές και επαναχρησιμοποιήσιμες υποδομές. Για την ακαδημαϊκή ερευνητική κοινότητα, η στρατηγική επιλογή λύσεων ανοιχτού λογισμικού, ανοιχτού υλισμικού και ανοιχτών δεδομένων δεν είναι ιδεολογική, αλλά βαθιά πρακτική. Δημιουργεί ανθρώπινο κεφάλαιο, ενισχύει τη διαφάνεια, καλλιεργεί τοπικά οικοσυστήματα γνώσης και συνδέει την έρευνα με βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Σε έναν πολυπολικό επιστημονικό κόσμο, η ανοικτότητα αναδεικνύεται σε βασική προϋπόθεση επιστημονικής και ψηφιακής κυριαρχίας.
—
Πηγή άρθρου: How Science Actually Uses Machine Learning in 2025 –turingpost.com
Το παράδειγμα της Βαλένθια και τα μαθήματα για τις ελληνικές πόλεις
Η εμπειρία της Βαλένθια δείχνει με σαφήνεια ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των πόλεων δεν είναι πρωτίστως ζήτημα τεχνολογίας αλλά ζήτημα στρατηγικής, διακυβέρνησης και οικοσυστήματος. Μέσα από το València Innovation Capital, η πόλη έχει υιοθετήσει μια συστηματική προσέγγιση GovTech (Τεχνολογία Δημόσιας Διακυβέρνησης), μετατρέποντας πραγματικές ανάγκες της δημοτικής διοίκησης σε ανοιχτές προκλήσεις και πιλοτικές λύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η υιοθέτηση λύσεων ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτού υλισμικού λειτουργεί ως βασικός καταλύτης για τη δημιουργία τοπικής τεχνογνωσίας, τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη.
Από τις ανάγκες των υπηρεσιών στη δημιουργία τοπικού οικοσυστήματος
Η προσέγγιση της Βαλένθια ξεκινά από τη στενή συνεργασία με τις δημοτικές υπηρεσίες, ώστε τα προβλήματα να ορίζονται με σαφήνεια και να μεταφράζονται σε επιλύσιμες προκλήσεις. Η τεχνολογία αντιμετωπίζεται ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπός, με έμφαση στη δημόσια αξία, τη συμπερίληψη και την ποιότητα ζωής. Αυτό το μοντέλο είναι ιδιαίτερα συμβατό με λύσεις ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτού υλισμικού, καθώς επιτρέπει την προσαρμογή, τη διαφάνεια και τη συλλογική βελτίωση των εργαλείων που χρησιμοποιεί ο δήμος.
Μέσα από ανοιχτές προσκλήσεις και διαγωνισμούς σχεδίασης, startups, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια καλούνται να αναπτύξουν πιλοτικές εφαρμογές σε πραγματικές συνθήκες. Όταν αυτές οι λύσεις βασίζονται σε ανοιχτές τεχνολογίες, η γνώση που παράγεται δεν εγκλωβίζεται σε έναν προμηθευτή αλλά παραμένει στο τοπικό οικοσύστημα, ενισχύοντας τη συλλογική ικανότητα της πόλης.
Ανοιχτό λογισμικό ως εργαλείο τοπικής ανάπτυξης
Η χρήση ανοιχτού λογισμικού από την τοπική αυτοδιοίκηση μειώνει το κόστος προμηθειών και αποφεύγει την εξάρτηση από κλειστά οικοσυστήματα. Ταυτόχρονα, δημιουργεί ζήτηση για τοπικές υπηρεσίες υποστήριξης, παραμετροποίησης και εξέλιξης λογισμικού. Μικρές εταιρείες και ομάδες ανάπτυξης μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα, χωρίς υψηλά εμπόδια εισόδου, προσφέροντας εξειδικευμένες λύσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες της πόλης.
Στη Βαλένθια, πιλοτικά έργα όπως έξυπνες εφαρμογές διαχείρισης στάθμευσης για άτομα με μειωμένη κινητικότητα ή εργαλεία υποστήριξης εσωτερικών διαδικασιών πληροφορικής δείχνουν πώς η ανοιχτή τεχνολογία μπορεί να ενσωματωθεί σε κρίσιμες δημοτικές λειτουργίες. Η επαναχρησιμοποίηση κώδικα και η διαμοίραση εμπειρίας επιτρέπουν τη γρήγορη κλιμάκωση επιτυχημένων λύσεων και τη μεταφορά τους σε άλλους δήμους.
Ανοιχτό υλισμικό και έξυπνες πόλεις με τοπικό αποτύπωμα
Αντίστοιχα, το ανοιχτό υλισμικό διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις έξυπνες πόλεις. Αισθητήρες, συσκευές IoT και υποδομές βασισμένες σε ανοιχτά πρότυπα μπορούν να σχεδιαστούν, να συναρμολογηθούν και να συντηρηθούν τοπικά. Αυτό ενισχύει τη δημιουργία τεχνικών δεξιοτήτων, την τοπική παραγωγή και τη συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι δήμοι αποκτούν μεγαλύτερο έλεγχο στις υποδομές τους και μπορούν να προσαρμόζουν τα συστήματα στις πραγματικές ανάγκες των πολιτών.
Ο ρόλος των πιλοτικών έργων και της καινοτόμου προμήθειας
Κρίσιμο στοιχείο του μοντέλου της Βαλένθια είναι η καινοτόμος προμήθεια, με σαφές χρονοδιάγραμμα από την ιδέα έως την αξιολόγηση του πιλοτικού έργου. Η χρηματοδότηση μικρών αλλά ουσιαστικών πιλότων δίνει χώρο για πειραματισμό, χωρίς να δεσμεύει τον δήμο σε μακροχρόνιες συμβάσεις. Όταν τα αποτελέσματα είναι θετικά, οι λύσεις μπορούν να υιοθετηθούν ευρύτερα, με όρους που διασφαλίζουν τη διαλειτουργικότητα και την ανοιχτότητα.
Μαθήματα για την ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση
Για τους ελληνικούς δήμους, το παράδειγμα αυτό προσφέρει ένα ρεαλιστικό πλαίσιο δράσης. Η συστηματική υιοθέτηση ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτού υλισμικού, σε συνδυασμό με δομημένες διαδικασίες GovTech, μπορεί να μετατρέψει την τοπική αυτοδιοίκηση σε μοχλό ανάπτυξης. Δημιουργεί τοπική τεχνογνωσία, συγκρατεί τα δημόσια δεδομένα και τη γνώση στον δημόσιο χώρο και ενισχύει ένα βιώσιμο οικοσύστημα καινοτομίας με κοινωνικό και οικονομικό όφελος.
Η Βαλένθια δείχνει ότι οι πόλεις μπορούν να χτίσουν τη δική τους ψηφιακή ικανότητα, όχι αντιγράφοντας έτοιμες λύσεις, αλλά επενδύοντας σε ανοιχτές τεχνολογίες, ανθρώπους και συνεργασίες. Αυτό είναι το ουσιαστικό νόημα της έξυπνης πόλης με τοπικό πρόσημο.
Η πρωτοβουλία αυτή δεν αποτελεί μεμονωμένη ενέργεια, αλλά έρχεται να ενισχύσει τη μακρόχρονη δέσμευση της Βαρκελώνης στις ανοιχτές τεχνολογίες, ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα εποχή συμμετοχικής διακυβέρνησης και ψηφιακής συνεργασίας.
Ψηφιακή κυριαρχία και συμμετοχή των πολιτών
Η απόφαση για την υιοθέτηση των αρχών του ΟΗΕ ξεκίνησε μετά τη συμμετοχή της πόλης στην UN Open Source Week τον Ιούνιο του 2025 και βασίζεται στην επιτυχημένη χρήση ανοιχτών πλατφορμών όπως το Decidim, που ενισχύει τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων, και το Sentilo, το οποίο επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων αισθητήρων μεταξύ έξυπνων πόλεων.
Όπως δήλωσε ο Arnau Monterde Mateo, Διευθυντής Συμμετοχής και Καινοτομίας για τη Δημοκρατία στο Δημοτικό Συμβούλιο της Βαρκελώνης, ο στόχος είναι ξεκάθαρος: «Θέλουμε η Βαρκελώνη να γίνει πρωταγωνιστής ενός νέου οράματος τεχνολογίας που βρίσκεται στα χέρια των πολιτών. Ένα συνεργατικό μοντέλο όπου οι πόλεις ελέγχουν τα δικά τους δεδομένα και τις υποδομές τους.»
Ήδη, όλες οι δημοτικές ιστοσελίδες της πόλης λειτουργούν με το ανοιχτού κώδικα σύστημα διαχείρισης περιεχομένου Drupal, ενώ παράλληλα η Βαρκελώνη συνεργάζεται με το Barcelona Supercomputing Centre για την ανάπτυξη στρατηγικής τεχνητής νοημοσύνης και δεδομένων βασισμένης σε ανοιχτές τεχνολογίες.
Από τη δέσμευση στην πράξη
Η υιοθέτηση των αρχών συνοδεύεται από συγκεκριμένες δράσεις. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η δημιουργία μιας Συμφωνίας Πολιτών για τις Δημοκρατικές Τεχνολογίες και τα Ψηφιακά Δικαιώματα, ενός ανοιχτού φόρουμ στο οποίο θα συμμετέχουν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και εκπρόσωποι του ιδιωτικού τομέα.
Παράλληλα, ο δήμος εξετάζει τη δημιουργία ενός Γραφείου Προγράμματος Ανοιχτού Λογισμικού (OSPO), στα πρότυπα πόλεων όπως το Παρίσι και το Μόναχο. Το γραφείο αυτό θα έχει ως αποστολή την προώθηση λύσεων ανοιχτού κώδικα στις δημόσιες υπηρεσίες και τη δημιουργία αποθετηρίου λογισμικού για δημόσια χρήση.
Επιπλέον, εξετάζεται η σύσταση ειδικού ταμείου για τη χρηματοδότηση έργων ανοιχτού λογισμικού σε δημοτικό επίπεδο, με στόχο τη στήριξη καινοτόμων ψηφιακών πρωτοβουλιών.
Προκλήσεις και ευκαιρίες
Η μετάβαση στο ανοιχτό λογισμικό δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Σύμφωνα με τον Monterde Mateo, απαιτείται σημαντική πολιτισμική αλλαγή, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα μοντέλα αδειοδότησης και τους προμηθευτές ψηφιακών λύσεων. Για τον λόγο αυτό, ο Δήμος της Βαρκελώνης σκοπεύει να δημιουργήσει ένα νέο νομικό πλαίσιο που θα επιτρέπει και θα ενθαρρύνει τις δημόσιες επενδύσεις σε ανοιχτές τεχνολογίες.
Ο απώτερος στόχος είναι η αποφυγή του λεγόμενου vendor lock-in και η δημιουργία ενός βιώσιμου οικοσυστήματος που θα υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον.
Ένα παράδειγμα για άλλες πόλεις
Ως η πρώτη πόλη παγκοσμίως που υιοθετεί τις Αρχές Ανοιχτού Λογισμικού του ΟΗΕ, η Βαρκελώνη φιλοδοξεί να αποτελέσει πρότυπο για άλλες πόλεις και κυβερνήσεις. Μέσα από τον ρόλο της στον Συνασπισμό Πόλεων για τα Ψηφιακά Δικαιώματα, επιδιώκει να επεκτείνει αυτή τη φιλοσοφία σε διεθνές επίπεδο.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Monterde Mateo: «Χωρίς δημοκρατικό έλεγχο, το ψηφιακό μας μέλλον είναι αβέβαιο. Το ανοιχτό λογισμικό είναι το εργαλείο με το οποίο οι πόλεις ενδυναμώνουν τους ανθρώπους και μετασχηματίζουν το τεχνολογικό οικοσύστημα προς όφελος του κοινού καλού.»
Πώς τα Έμπιστα Ερευνητικά Περιβάλλοντα(Trusted Research Environments) και οι Ευρωπαϊκοί Χώροι Δεδομένων(Data Spaces) διαμορφώνουν ένα νέο οικοσύστημα γνώσης Η ραγδαία ψηφιακή μετάβαση της έρευνας και της καινοτομίας έχει οδηγήσει σε εκρηκτική αύξηση του όγκου, της ποικιλίας και της γεωγραφικής διασποράς των δεδομένων. Ιδίως σε τομείς όπως η υγεία, η ενέργεια και οι δημόσιες υπηρεσίες, τα ... Read more
While Firefox is primarily a web browser, it has built-in features that allow you to browse your laptop’s local files and folders just like a file explorer.
Αυτομάτως ανοίγει το αρχείο με τον κειμενογράφο (text editor) Geany,
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πρώτη Ετήσια Έκθεση για τη Διαλειτουργικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρουσιάζοντας μια αρχική αποτίμηση της εφαρμογής του Κανονισμού «Διαλειτουργική Ευρώπη» (Interoperable Europe Act), έναν χρόνο μετά την έναρξη ισχύος του τον Απρίλιο του 2024.
Η έκθεση καταγράφει σταθερή πρόοδο προς πιο συνδεδεμένες, αποδοτικές και ανθρωποκεντρικές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στον πυρήνα αυτής της προόδου βρίσκεται η διαλειτουργικότητα, η οποία επιτρέπει στα πληροφοριακά συστήματα, τα δεδομένα και τις διοικητικές διαδικασίες των δημόσιων αρχών να λειτουργούν απρόσκοπτα μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται ο διοικητικός φόρτος, αποφεύγεται η επανάληψη επενδύσεων σε ΤΠΕ και απλοποιούνται οι συναλλαγές πολιτών και επιχειρήσεων με το Δημόσιο.
Από τη νομοθεσία στην πράξη
Έναν χρόνο μετά την υιοθέτησή του, ο Κανονισμός «Διαλειτουργική Ευρώπη» περνά από το στάδιο της νομοθεσίας στην ουσιαστική εφαρμογή. Μεταξύ των βασικών εξελίξεων που αναδεικνύει η έκθεση είναι η σύσταση του Συμβουλίου Διαλειτουργικής Ευρώπης (Interoperable Europe Board), το οποίο συγκεντρώνει εκπροσώπους των κρατών-μελών και της Επιτροπής και καθοδηγεί την κοινή ευρωπαϊκή ατζέντα για τη διαλειτουργικότητα.
Παράλληλα, η Πύλη Διαλειτουργικής Ευρώπης (Interoperable Europe Portal) έχει καθιερωθεί ως το κεντρικό σημείο πρόσβασης της ΕΕ σε λύσεις, κατευθυντήριες γραμμές, εργαλεία αξιολόγησης και εκπαιδευτικό υλικό, ενισχύοντας την επαναχρησιμοποίηση ψηφιακών λύσεων στον δημόσιο τομέα, εντός και εκτός συνόρων.
Σημαντική είναι και η πρόοδος στους μηχανισμούς στήριξης της καινοτομίας. Η Επιτροπή υιοθέτησε εκτελεστική πράξη για τα ρυθμιστικά «sandboxes» διαλειτουργικότητας, επιτρέποντας στα κράτη-μέλη να δοκιμάζουν καινοτόμες ψηφιακές λύσεις σε πραγματικές συνθήκες, με παράλληλη εξαγωγή χρήσιμων κανονιστικών συμπερασμάτων.
Ενίσχυση δεξιοτήτων και αξιολογήσεις διαλειτουργικότητας
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στην ανάπτυξη ικανοτήτων. Η Interoperable Europe Academy διεύρυνε περαιτέρω τις εκπαιδευτικές της δράσεις, καταγράφοντας περισσότερες από 12.000 νέες εγγραφές, με στόχο την ενδυνάμωση των δεξιοτήτων δημοσίων υπαλλήλων και ειδικών στον σχεδιασμό ψηφιακά ώριμων πολιτικών.
Από τον Ιανουάριο του 2025, οι αξιολογήσεις διαλειτουργικότητας είναι υποχρεωτικές για νέες ή σημαντικά αναβαθμισμένες διασυνοριακές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες. Οι σχετικές κατευθυντήριες γραμμές, διαθέσιμες σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ, διασφαλίζουν ότι η ανταλλαγή και η επαναχρησιμοποίηση δεδομένων λαμβάνονται υπόψη από το αρχικό στάδιο κάθε έργου.
Το επόμενο βήμα
Κοιτάζοντας προς το 2026, η Επιτροπή και τα κράτη-μέλη σκοπεύουν να ενισχύσουν περαιτέρω τη συνεργασία τους, υλοποιώντας την πρώτη Ατζέντα Διαλειτουργικής Ευρώπης. Ιδιαίτερη σημασία θα δοθεί στην ανάπτυξη πιστοποιημένων λύσεων με την ετικέτα «Interoperable Europe», οι οποίες θα προσφέρουν πρακτικά εργαλεία εκσυγχρονισμού για τις δημόσιες διοικήσεις.
Η διαλειτουργικότητα αποτελεί βασικό μοχλό για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημόσιου τομέα και, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Επιτροπής, μπορεί να εξοικονομεί έως και 5 δισ. ευρώ ετησίως, συμβάλλοντας παράλληλα στον στόχο της Ψηφιακής Δεκαετίας για πλήρη ψηφιοποίηση των βασικών δημόσιων υπηρεσιών έως το 2030.
Το μεγαλύτερο συνέδριο ανάπτυξης λογισμικού στην χώρα μας το Devoxx Greece επιστρέφει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, από τις 23 ως τις 25 Απριλίου 2026.
Στο συνέδριο αναμένετια να λάβουν μέρος περισσότεροι από 1400 σύνεδροι από 25 και πλέον χώρες ενώ τα εργαστήρια και οι ομιλίες θα είναι περισσότερα από 60.
Για περισσότερες πληροφορίες για την εγγραφή και το πρόγραμμα του συνεδρίου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στην ιστοσελίδα www.devoxx.gr.
Το Wikimedia Community User Group Greece είναι υπερήφανος υποστηρικτής του Devoxx Greece 2026!
Στην εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού, το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι πάντα η τεχνολογία, αλλά η επικοινωνία. Πόσες φορές έχει χαθεί μια ιδέα στη “μετάφραση” μεταξύ του τμήματος που θέτει τους επιχειρησιακούς στόχους (Business) και του τμήματος που καλείται να τους υλοποιήσει (IT);
Στο πλαίσιο των “Κομβικών Τεταρτών”, της δράσης δικτύωσης και ανταλλαγής τεχνογνωσίας του GR digiGOV-innoHUB, είχαμε την ευκαιρία να αναλύσουμε το BPMN (Business Process Model and Notation). Δεν πρόκειται απλώς για ένα εργαλείο σχεδίασης, αλλά για ένα παγκόσμιο πρότυπο που γεφυρώνει αυτό ακριβώς το χάσμα.
Τι είναι η BPMN και γιατί μας αφορά;
Η BPMN είναι μια τυποποιημένη μεθοδολογία απεικόνισης διαδικασιών. Σκεφτείτε το σαν μια “παρτιτούρα”: είτε είσαι μουσικός στην Ελλάδα είτε στην Αμερική, διαβάζετε τις ίδιες νότες.
Τα βασικά οφέλη είναι τρία:
Κοινή γλώσσα: Επιτρέπει σε Επιχειρησιακούς Αναλυτές, Developers και Managers να μιλούν την ίδια γλώσσα.
Τέλος στην ασυνεννοησία: Το Business ορίζει το “τι” και το IT καταλαβαίνει το “πώς”.
Ευρεία εφαρμογή: Από τράπεζες και e-commerce μέχρι τη Δημόσια Διοίκηση.
Η “Ανατομία” της BPMN: Απλότητα στην Πολυπλοκότητα
Αν και με την πρώτη ματιά ένα διάγραμμα φαίνεται πολύπλοκο, βασίζεται σε μόλις 4 κατηγορίες συμβόλων. Ως αναλυτές, εστιάζουμε στα εξής:
Activities (Ορθογώνια): Η εργασία που εκτελείται (Tasks).
Gateways (Ρόμβοι): Οι “τροχονόμοι” της ροής όπου λαμβάνονται αποφάσεις (XOR, AND, OR).
Swim Lanes: Οι λωρίδες που δείχνουν ποιος κάνει τι (π.χ. Λωρίδα “Πολίτης”, Λωρίδα “ΚΕΠ”).
Connecting Objects: Τα βέλη που δείχνουν τη ροή.
Artifacts: Τα δεδομένα ή έγγραφα που συνοδεύουν τη διαδικασία.
Στρατηγικό Tip: Ξεκινάμε πάντα σχεδιάζοντας το Happy Path (το σενάριο που όλα πάνε καλά) και προσθέτουμε τις εξαιρέσεις σταδιακά.
Από το χαρτί στην αυτοματοποίηση (Low-Code & AI)
Η BPMN δεν είναι ζωγραφική. Ένα σωστά δομημένο διάγραμμα σε εργαλεία BPMS (όπως το Camunda ή το Bonita) είναι εκτελέσιμος κώδικας.
Αν αλλάξει ένας επιχειρησιακός κανόνας (π.χ. το όριο ενός δανείου), αλλάζουμε το διάγραμμα (στο αδερφάκι του την DMN) και η εφαρμογή ενημερώνεται άμεσα (“live”), χωρίς να χρειαστεί να γραφτεί νέος κώδικας από προγραμματιστές.
Η είσοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης (Generative AI) επιτρέπει πλέον τη δημιουργία προσχεδίων διαγραμμάτων απλώς περιγράφοντας τη διαδικασία σε φυσική γλώσσα.
Insights από τη συζήτηση: Το ανθρώπινο στοιχείο και το Δημόσιο
Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης, η συζήτηση με τους κ.κ. Σκοπούλη, Καρβέλη και Σπανουδάκη ανέδειξε κρίσιμα σημεία:
Δεν είναι τεχνικό εργαλείο, είναι επιχειρησιακό: Ο κ. Καρβέλης τόνισε πως δεν χρειάζεται να είσαι προγραμματιστής. “Μάθετε 5 σύμβολα για να αποτυπώσετε αυτό που ήδη κάνετε στη δουλειά σας”.
Η συμμετοχή είναι κλειδί: Ο κ. Σκοπούλης υπογράμμισε ότι τα διαγράμματα είναι θεωρητικά κατασκευάσματα αν δεν συμμετέχουν στον σχεδιασμό τους οι άνθρωποι που εκτελούν την εργασία καθημερινά.
Ο “Μίτος” και το Δημόσιο: Ο κ. Σπανουδάκης (ΕΛΜΕΠΑ) έφερε στο προσκήνιο τη νέα Χάρτα του Δημοσίου Τομέα και τον ρόλο του Εθνικού Μητρώου Διαδικασιών “Μίτος”. Ο στόχος είναι το “Μίτος” να μετεξελιχθεί από κειμενογράφος σε εργαλείο γραφικής εισαγωγής (μέσω BPMN), επιτρέποντας την αυτοματοποίηση και τη διαλειτουργικότητα.
Επόμενα βήματα: Hands-on Workshops
Το βασικό συμπέρασμα της κοινότητας είναι η ανάγκη για πρακτική εξάσκηση. Συμφωνήθηκε η διοργάνωση Workshops όπου θα παρουσιαστούν συγκεκριμένα Use Cases για την απομυθοποίηση της πολυπλοκότητας, με τη συνεργασία ακαδημαϊκών φορέων και ειδικών της αγοράς.
Πλαίσιο Δράσεων
Τι είναι οι “Κομβικές Τετάρτες”;
Οι “Κομβικές Τετάρτες” είναι μια σειρά τακτικών συναντήσεων και workshops που διοργανώνονται από το GR digiGOV-innoHUB. Σκοπός τους είναι η διάχυση της γνώσης, η δικτύωση στελεχών του Δημοσίου και του Ιδιωτικού τομέα και η παρουσίαση καινοτόμων εργαλείων και πρακτικών για τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Τι είναι το GR digiGOV-innoHUB;
Ο Ευρωπαϊκός Κόμβος Καινοτομίας για την Ψηφιακή Διακυβέρνηση (GR digiGOV-innoHUB) είναι ένας στρατηγικός φορέας που υποστηρίζει την ανάπτυξη δημόσιων υπηρεσιών νέας γενιάς.
Σε ποιον απευθύνεται: Στην Κεντρική Διοίκηση, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας.
Τεχνολογίες αιχμής: Αξιοποιεί AI, Blockchain, IoT, Cloud και High Performance Computing.
Φιλοσοφία: Προωθεί τα ανοιχτά δεδομένα, τα ανοιχτά πρότυπα και το ανοιχτό λογισμικό (με χρήση άδειας EUPL), ακολουθώντας πιστά τις Ευρωπαϊκές κατευθύνσεις για τεχνολογική ανοικτότητα.
Από τη συμμόρφωση στην ανοιχτή επιστήμη, με μετρήσιμη αξία για τα εργαστήρια
Το πρόβλημα δεν είναι η πρόθεση, αλλά η οργάνωση
Τα ελληνικά Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα διαθέτουν υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό, όμως λειτουργούν συχνά με περιορισμένους πόρους, ασυνέχειες χρηματοδότησης και έντονη εξάρτηση από προσωποκεντρικές πρωτοβουλίες. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι το λογισμικό των εργαστηρίων, τα ερευνητικά δεδομένα και οι υποδομές αναπαραγωγιμότητας παράγονται μεν, αλλά δεν μετατρέπονται συστηματικά σε επαναχρησιμοποιήσιμα, τεκμηριωμένα και κοινόχρηστα αποτελέσματα. Έτσι, η Ανοιχτή Επιστήμη κινδυνεύει να περιοριστεί σε μια τυπική υποχρέωση συμμόρφωσης προς απαιτήσεις χρηματοδοτών, αντί να λειτουργήσει ως μοχλός ποιότητας, συνεργασίας και καινοτομίας.
Τι είναι ένα Γραφείο Ανοιχτού Λογισμικού και γιατί «κουμπώνει» στην Ανοιχτή Επιστήμη
Ένα Γραφείο Ανοιχτού Λογισμικού, ή Open Source Program Office (OSPO), λειτουργεί ως κέντρο ικανοτήτων και διακυβέρνησης για ό,τι αφορά το ανοιχτό λογισμικό, από πολιτικές αδειοδότησης έως διαδικασίες δημοσίευσης έργων, διαχείριση κινδύνων και καλλιέργεια κοινοτήτων. Ο ορισμός του OSPO στον χώρο του ανοιχτού λογισμικού το περιγράφει ακριβώς ως τον μηχανισμό που θεσπίζει στρατηγική και κανόνες λειτουργίας, ώστε η παραγωγή κώδικα να είναι επαναλήψιμη και βιώσιμη. (GitHub) Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον, πρόσφατη μελέτη για τα πανεπιστημιακά OSPOs τα περιγράφει ως «αφιερωμένες μονάδες» που συντονίζουν την υιοθέτηση και ανάπτυξη ανοιχτού λογισμικού, αναλαμβάνοντας εκπαίδευση, πολιτικές και εμπλοκή κοινοτήτων, δηλαδή ακριβώς τα στοιχεία που χρειάζεται η Ανοιχτή Επιστήμη για να γίνει καθημερινή πρακτική.
Το παράδειγμα του CERN δείχνει το «πώς»
Η διαδρομή του CERN είναι ενδεικτική του τι σημαίνει να οργανώνεις την Ανοιχτή Επιστήμη με θεσμικό τρόπο. Στην έκθεσή του για την Ανοιχτή Επιστήμη 2023/2024, το CERN περιγράφει τη δημιουργία OSPO το 2023, με εκπροσώπους από 10 τμήματα, ως σημείο επαφής και συντονισμού για εσωτερικούς και εξωτερικούς ενδιαφερομένους. Ακόμη πιο κρίσιμο, το OSPO συνέβαλε σε κατευθυντήριες οδηγίες και βέλτιστες πρακτικές, με αποτέλεσμα το λογισμικό που αναπτύσσεται εσωτερικά να δημοσιεύεται «εξ ορισμού» ως ανοιχτό, με αμετάβλητες άδειες ανοιχτού λογισμικού, και με απλουστευμένες διαδικασίες συνεισφοράς σε τρίτα έργα ώστε οι ερευνητές να μην «πνίγονται» στη γραφειοκρατία. Παράλληλα, το CERN ανέπτυξε κατάλογο έργων, ώστε να γίνεται ορατή η παραγωγή, να διευκολύνεται η επαναχρησιμοποίηση και να ενισχύονται συνεργασίες με ιδρύματα και επιχειρήσεις. Η σύνοψη αυτής της προσέγγισης αποτυπώνεται και σε σχετική ενημέρωση του ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου για το ανοιχτό λογισμικό, που τονίζει τον ρόλο του ανοιχτού υλικού και λογισμικού ως βασικού πυλώνα εφαρμογής πολιτικής Ανοιχτής Επιστήμης. (Interoperable Europe Portal)
Γιατί τα OSPOs είναι εργαλείο αποτελεσματικότητας για την Ελλάδα
Σε περιβάλλον περιορισμένων πόρων, το OSPO μειώνει το κόστος επανάληψης, γιατί καθιερώνει πρότυπα τεκμηρίωσης, ελέγχους συμμόρφωσης, επαναχρησιμοποιήσιμες δομές αποθετηρίων, και «έτοιμες διαδρομές» για δημοσίευση κώδικα και συνοδευτικών τεχνουργημάτων. Αυτό μεταφράζεται σε λιγότερο χρόνο χαμένο σε επιλογές αδειών, διπλές υλοποιήσεις, μη αναπαραγώγιμα πειράματα και ad hoc λύσεις. Επιπλέον, ένα OSPO οργανώνει την εκπαίδευση των ερευνητών σε ζητήματα αδειοδότησης, ποιότητας κώδικα, διαχείρισης εξαρτήσεων και ορθών πρακτικών συνεργασίας, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται έμπρακτα η τεχνογνωσία των ελληνικών ομάδων και να ενισχύεται η διεθνής ανταγωνιστικότητά τους.
Ανοιχτά δεδομένα, ανοιχτό λογισμικό και υποδομές: μία ενιαία αλυσίδα
Η Ανοιχτή Επιστήμη δεν είναι μόνο «ανοιχτές δημοσιεύσεις». Η Σύσταση της UNESCO για την Ανοιχτή Επιστήμη επισημαίνει ότι οι υποδομές Ανοιχτής Επιστήμης περιλαμβάνουν αποθετήρια για δεδομένα και πηγαίο κώδικα, και τονίζει ότι οι ψηφιακές υποδομές για την Ανοιχτή Επιστήμη θα πρέπει, όσο γίνεται, να βασίζονται σε στοίβες ανοιχτού λογισμικού. Ένα πανεπιστημιακό OSPO είναι ο πρακτικός μηχανισμός που ενώνει αυτά τα στοιχεία: βοηθά τα εργαστήρια να δημοσιεύουν κώδικα και ροές εργασίας που επιτρέπουν ουσιαστική επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων, να εφαρμόζουν κανόνες διαχείρισης και διατήρησης, και να χτίζουν κοινότητες γύρω από εργαλεία που παραμένουν χρήσιμα μετά το τέλος ενός έργου.
Από «γραφειοκρατική υποχρέωση» σε στρατηγικό πλεονέκτημα
Η ουσία είναι ότι τα OSPOs κάνουν την Ανοιχτή Επιστήμη λειτουργική. Μετατρέπουν διάσπαρτες καλές προθέσεις σε κοινές διαδικασίες, με ορατότητα, λογοδοσία και επαναληψιμότητα. Στα ελληνικά ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα, ένα OSPO μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης: να αυξήσει την ποιότητα του παραγόμενου λογισμικού, να ενισχύσει την αναπαραγωγιμότητα, να μειώσει την εξάρτηση από κλειστές πλατφόρμες, και να αναβαθμίσει τη διεθνή παρουσία των εργαστηρίων μέσα από συνεργασίες και συνεισφορές σε κοινά έργα. Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς περισσότερα «ανοιχτά» αποθετήρια, αλλά καλύτερη επιστήμη, ταχύτερη καινοτομία και ισχυρότερη δημόσια αξία από κάθε ευρώ χρηματοδότησης.
Πηγές άρθρου:
CERN Open Science Report 2023/2024 – cern – Τεκμηριώνει θεσμικά τα OSPO, «open source by default», οδηγίες, κατάλογο έργων, μετρήσιμα αποτελέσματα.
OSOR News: CERN report highlights open source software contributions – interoperable-europe – Συνοψίζει πώς το OSPO ενισχύει την εφαρμογή πολιτικών Ανοιχτής Επιστήμης.
UNESCO Recommendation on Open Science (2021) – unesco – Τεκμηριώνει γιατί οι υποδομές Ανοιχτής Επιστήμης βασίζονται σε ανοιχτό λογισμικό.
Ithaka S+R: University Open Source Program Offices (2025) – ithaka – Περιγράφει ρόλους και οφέλη πανεπιστημιακών OSPOs σε πολιτικές, εκπαίδευση, κοινοτικές πρακτικές.
TODO Group: OSPO Definition and Guide – todogroup – Ορίζει το OSPO ως κέντρο ικανοτήτων, στρατηγικής και πολιτικών για βιώσιμη παραγωγή κώδικα.
Οι εκδηλώσεις δεν σταματούν καθώς αυτήν την εβδομάδα πραγματοποιούνται εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για τις ανοιχτές τεχνολογίες και την καινοτομία! Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) σας προτείνει να τις παρακολουθήσετε και να τις διαδώσετε. Μπορείτε επίσης να δείτε περισσότερες εκδηλώσεις για τις επόμενες εβδομάδες ή να καταχωρίσετε τη δική σας εκδήλωση στο: https://ellak.gr/events.
Από το «αν θα» στο «πώς»: το ευρωπαϊκό σήμα κινδύνου και ευκαιρίας
Η γεωπολιτική πραγματικότητα των τελευταίων ετών καθιστά σαφές ότι η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη: οι εξαρτήσεις από κλειστές πλατφόρμες, μονοπωλιακά οικοσυστήματα και μη ευρωπαϊκές αλυσίδες εφοδιασμού μεταφράζονται σε ευπάθειες ασφάλειας, κόστη μετάβασης, και περιορισμό πολιτικών επιλογών. Στο Digital Commons Policy Summit 2025, το κεντρικό μήνυμα ήταν ότι για την Ευρώπη το ερώτημα δεν είναι πλέον αν θα υιοθετήσει και θα κλιμακώσει τα Ψηφιακά Κοινά, αλλά πώς θα τα υλοποιήσει επιχειρησιακά και σε μεγάλη κλίμακα.
Για την Ελλάδα, αυτό το μήνυμα είναι διπλά κρίσιμο. Όχι μόνο επειδή ο δημόσιος τομέας μας αντιμετωπίζει χρόνια προβλήματα κατακερματισμού, κληρονομημένων συστημάτων και εγκλωβισμού σε προμηθευτές, αλλά και επειδή η τοπική ανάπτυξη απαιτεί ψηφιακές υποδομές που να ανήκουν θεσμικά στην κοινωνία και να μπορούν να εξελίσσονται με διαφάνεια, ανταγωνισμό και συμμετοχή.
Τι είναι Ψηφιακά Κοινά και γιατί αφορούν τα κόμματα, την κυβέρνηση και την αυτοδιοίκηση
Ψηφιακά Κοινά δεν είναι απλώς «λογισμικό ανοικτού κώδικα». Είναι ανοικτός κώδικας με κοινοτική διακυβέρνηση, σαφείς κανόνες συνεισφοράς, μηχανισμούς εμπιστοσύνης και βιώσιμη συντήρηση. Με άλλα λόγια, είναι υποδομή δημοσίου συμφέροντος, όπως οι δρόμοι ή τα δίκτυα ύδρευσης, μόνο που εδώ μιλάμε για τα δομικά στοιχεία του διαδικτύου, της ταυτότητας, της διαλειτουργικότητας, των δεδομένων και των βασικών ψηφιακών υπηρεσιών.
Αυτό έχει άμεση πολιτική σημασία. Τα πολιτικά κόμματα χρειάζονται αξιόπιστη ατζέντα «ψηφιακού κράτους» που να μη δεσμεύει τη χώρα σε συγκεκριμένους προμηθευτές. Η κυβέρνηση χρειάζεται εργαλεία κλιμάκωσης που να λειτουργούν οριζόντια σε υπουργεία, φορείς και υπηρεσίες. Η αυτοδιοίκηση, τέλος, χρειάζεται λύσεις επαναχρησιμοποιήσιμες, προσαρμόσιμες και οικονομικά βιώσιμες, ώστε οι δήμοι και οι περιφέρειες να μην αγοράζουν ξανά και ξανά την ίδια λειτουργικότητα.
Τοπική ανάπτυξη: από την προμήθεια αδειών στην αγορά τοπικών υπηρεσιών
Η υιοθέτηση Ψηφιακών Κοινών μετατοπίζει την οικονομία του ψηφιακού μετασχηματισμού από τις εφάπαξ αγορές αδειών χρήσης σε μια αγορά τοπικών υπηρεσιών που παρέχει παραμετροποίηση, ολοκλήρωση, υποστήριξη, εκπαίδευση, έλεγχους ασφάλειας, και συντήρηση σε βάθος χρόνου. Αυτό δημιουργεί χώρο για ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς, πανεπιστημιακά εργαστήρια και τοπικά οικοσυστήματα να προσφέρουν υπηρεσίες με προστιθέμενη αξία, αντί να εξάγεται το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού των έργων ΤΠΕ σε εξωτερικούς παρόχους.
Επιπλέον, όταν το δημόσιο αγοράζει «υπηρεσίες ανάπτυξης και συντήρησης» πάνω σε κοινόχρηστη τοπική υποδομή, το αποτέλεσμα μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί από πολλούς φορείς, μειώνοντας δραστικά τα κόστη. Αυτή η λογική ενισχύει την περιφερειακή σύγκλιση: ένας μικρός δήμος μπορεί να πατήσει πάνω στην ίδια ψηφιακή υποδομή με έναν μεγάλο, χωρίς να εγκλωβίζεται σε υποδεέστερες λύσεις λόγω προϋπολογισμού.
Ψηφιακή ανεξαρτησία: εμπιστοσύνη, διαλειτουργικότητα και έξοδος από το κλείδωμα σε συγκεκριμένους προμηθευτές
Στο Digital Commons Policy Summit 2025 αναδείχθηκε ότι οι δημόσιες διοικήσεις χρειάζονται εμπιστοσύνη και δομές υποστήριξης σε όλο τον κύκλο ζωής των ψηφιακών υποδομών: το κρίσιμο ερώτημα είναι «ποιον καλώ όταν κάτι πάει στραβά». Γι’ αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέδεσε την ατζέντα των Ψηφιακών Κοινών με μεταρρυθμίσεις στις προμήθειες και με νέες δομές καθοδήγησης.
Ιδιαίτερη σημασία έχει ο νέος μηχανισμός συνεργασίας των κρατών μελών: το Digital Commons EDIC, το οποίο ξεκίνησε επίσημα στις 11 Δεκεμβρίου 2025. Για την Ελλάδα, η ενεργή συμμετοχή και η στοχευμένη αξιοποίηση ενός τέτοιου σχήματος μπορεί να λειτουργήσει ως «πολλαπλασιαστής ισχύος»: κοινές προδιαγραφές, κοινά στοιχεία διαλειτουργικότητας, κοινές επενδύσεις σε κρίσιμα συστατικά, και κοινά πλαίσια διακυβέρνησης που μειώνουν τον κίνδυνο αποσπασματικών έργων.
Τι πρέπει να κάνουν άμεσα οι ελληνικοί θεσμοί
Πρώτον, εθνική πολιτική δέσμευση διακομματικού χαρακτήρα: προτίμηση σε ανοικτά πρότυπα, διαλειτουργικότητα και λύσεις ανοικτού κώδικα με σαφές μοντέλο συντήρησης. Δεύτερον, αναμόρφωση δημοσίων προμηθειών ώστε τα κριτήρια να μην είναι μόνο η χαμηλότερη τιμή, αλλά η βιωσιμότητα, η ασφάλεια, η αποφυγή εξαρτήσεων και η υποχρέωση επιστροφής βελτιώσεων στην κοινότητα, όταν χρηματοδοτούνται με δημόσιο χρήμα. Τρίτον, δημιουργία «μονάδας ψηφιακών κοινών» στο πλαίσιο των Γραφείων Προγραμμάτων Ανοιχτού Κώδικα (Open Source Program Offices – OSPOs) σε κεντρικό επίπεδο που θα παρέχει καταλόγους ώριμων λύσεων, πρότυπα τεύχη, και μηχανισμούς πιστοποίησης και ελέγχων, ευθυγραμμισμένους με την ευρωπαϊκή κατεύθυνση.
Τέταρτον, σε επίπεδο αυτοδιοίκησης, κοινές περιφερειακές ή διαδημοτικές δομές τεχνικής υποστήριξης, ώστε οι φορείς να μοιράζονται τεχνογνωσία, να μειώνουν κόστος, και να επιταχύνουν υλοποιήσεις. Πέμπτον, σταθερά πολυετή σχήματα χρηματοδότησης για συντήρηση βασικών ψηφιακών υποδομών, με αξιοποίηση ευρωπαϊκών εργαλείων και του πλαισίου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας, που η Επιτροπή προτείνει ως κεντρικό πυλώνα επένδυσης σε στρατηγικές τεχνολογίες.
Συμπέρασμα
Τα Ψηφιακά Κοινά δεν είναι ιδεολογική πολυτέλεια. Είναι ρεαλιστική απάντηση σε μια εποχή όπου η τεχνολογία συνδέεται με κυριαρχία, ανθεκτικότητα και οικονομική ανάπτυξη. Αν τα πολιτικά κόμματα, η κυβέρνηση και η αυτοδιοίκηση τα υιοθετήσουν ως στρατηγική επιλογή, η Ελλάδα μπορεί να μειώσει εξαρτήσεις, να ενδυναμώσει την εγχώρια αγορά υπηρεσιών και να οικοδομήσει ψηφιακή ανεξαρτησία με πρακτικό, μετρήσιμο αντίκρισμα.
—
Κύριες Πηγές Άρθρου:
Digital Commons Policy Summit 2025: Europe moves from why to how on adoption – commons.ngi.eu – Συνοψίζει ανακοινώσεις, εμπόδια, προμήθειες, χρηματοδότηση και διακυβέρνηση Ψηφιακών Κοινών.
Digital Commons EDIC launches to advance Europe’s technological sovereignty – digital-strategy.ec.europa.eu – Επίσημη ανακοίνωση της Επιτροπής για τα EDIC και τον ρόλο τους.
EU budget 2028-2034: European Competitiveness Fund – commission.europa.eu – Περιγράφει τον προτεινόμενο χρηματοδοτικό πυλώνα για στρατηγικές τεχνολογικές επενδύσεις.
Τα γλωσσικά σώματα κειμένων αποτελούν σήμερα κρίσιμη υποδομή για τη γλωσσολογία, την υπολογιστική ανάλυση φυσικής γλώσσας και τη σύγχρονη τεχνητή νοημοσύνη. Η έννοια του σώματος κειμένων δεν περιορίζεται σε μια απλή συλλογή δεδομένων, αλλά προϋποθέτει συνειδητό σχεδιασμό, επιλογή και δομή με συγκεκριμένα ερευνητικά κριτήρια. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Κατευθυντήριες Οδηγίες της “Text Encoding Initiative(ΤΕΙ)” προσφέρουν ένα ώριμο, ανοιχτό και διεθνώς αναγνωρισμένο πρότυπο για την κωδικοποίηση, τεκμηρίωση και ανταλλαγή γλωσσικών σωμάτων.
Η TEI αντιμετωπίζει τα γλωσσικά σώματα ως σύνθετα κείμενα. Κάθε επιμέρους δείγμα γλώσσας διατηρεί την αυτονομία του ως κείμενο, αλλά ταυτόχρονα εντάσσεται σε ένα μεγαλύτερο σύνολο που αποκτά νόημα ως ενιαίο ερευνητικό αντικείμενο. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει τη στατιστική αναπαράσταση γλωσσικών ποικιλιών, την ιστορική παρακολούθηση της γλώσσας και τη συγκριτική ανάλυση μεταξύ σωμάτων. Το στοιχείο teiCorpus λειτουργεί ως ο βασικός περιέκτης αυτής της λογικής, καθιστώντας ρητή τη συλλογική φύση του πόρου και επιτρέποντας την κοινή διαχείριση μεταδεδομένων.
Κεντρικό ρόλο παίζει η έννοια της συμφραζόμενης πληροφορίας. Η ηλικία, η γεωγραφική προέλευση ή το κοινωνικό πλαίσιο των συμμετεχόντων σε μια γλωσσική αλληλεπίδραση δεν είναι δευτερεύουσες λεπτομέρειες αλλά καθοριστικές παράμετροι για την ερμηνεία των δεδομένων. Η TEI ενσωματώνει αυτή τη διάσταση μέσω του επικεφαλίδας του κειμένου, επιτρέποντας τη συστηματική καταγραφή πληροφοριών για το περιβάλλον παραγωγής, τους συμμετέχοντες και το επικοινωνιακό πλαίσιο. Η δυνατότητα διάκρισης μεταξύ πληροφοριών σε επίπεδο σώματος και σε επίπεδο επιμέρους κειμένου προσφέρει ευελιξία χωρίς απώλεια συνοχής.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η περιγραφή της κατάστασης παραγωγής του κειμένου μέσω παραμέτρων όπως το κανάλι επικοινωνίας, ο βαθμός προετοιμασίας, ο σκοπός και η πραγματολογικότητα. Αντί για άκαμπτες ταξινομήσεις ειδών λόγου, η TEI προτείνει έναν συνδυασμό συνεχών παραμέτρων που επιτρέπει λεπτομερή και συγκρίσιμη ανάλυση. Αυτή η προσέγγιση ευνοεί την επιστημονική επαναχρησιμοποίηση και τη διαλειτουργικότητα μεταξύ διαφορετικών σωμάτων και ερευνητικών κοινοτήτων.
Η γλωσσική επισημείωση αποτελεί ένα ακόμη κρίσιμο επίπεδο. Οι Οδηγίες δεν επιβάλλουν συγκεκριμένο θεωρητικό μοντέλο, αλλά παρέχουν μηχανισμούς για την τεκμηριωμένη ενσωμάτωση μορφοσυντακτικών, σημασιολογικών ή πραγματολογικών αναλύσεων. Εξίσου σημαντική είναι η απαίτηση τεκμηρίωσης της μεθοδολογίας επισημείωσης, είτε αυτή είναι αυτόματη είτε χειρωνακτική, ώστε τα δεδομένα να παραμένουν ελέγξιμα και αξιόπιστα.
Για μεγάλης κλίμακας σώματα, η TEI προτείνει ρεαλιστικές στρατηγικές επιλογής στοιχείων, διακρίνοντας μεταξύ υποχρεωτικών, προτεινόμενων και προαιρετικών χαρακτηριστικών. Αυτή η λογική συνδέεται άμεσα με τις αρχές των ανοιχτών δεδομένων και της βιώσιμης υποδομής γνώσης. Η υιοθέτηση ανοιχτών προτύπων όπως η TEI δεν αποτελεί απλώς τεχνική επιλογή, αλλά πολιτική πράξη υπέρ της διαφάνειας, της επιστημονικής συνεργασίας και της ψηφιακής κυριαρχίας, ιδιαίτερα σε μικρότερες γλωσσικές κοινότητες όπως η ελληνική.
Η ενεργοποίηση ενός νέου μηχανισμού διακυβέρνησης της ΤΝ Στις 25 Νοεμβρίου 2025 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργοποίησε, χωρίς ιδιαίτερη δημοσιότητα, μια νέα πλατφόρμα αναφορών για πιθανές παραβιάσεις του Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Η πρωτοβουλία αυτή δεν αποτελεί απλώς ένα τεχνικό εργαλείο καταγγελιών, αλλά εισάγει μια ουσιαστική καινοτομία στη δημοκρατική διακυβέρνηση της ΤΝ. Για πρώτη φορά, εργαζόμενοι, ερευνητές, μηχανικοί, σύμβουλοι και συνδικαλιστικά στελέχη αποκτούν έναν άμεσο, ασφαλή και ανώνυμο δίαυλο επικοινωνίας με το Γραφείο ΤΝ της Επιτροπής, μετατρέποντας την εσωτερική γνώση σε θεσμικό μοχλό λογοδοσίας.
Ένα λειτουργικό εργαλείο εφαρμογής του AI Act Η νέα πλατφόρμα εντάσσεται οργανικά στην αρχιτεκτονική του AI Act, του πρώτου ολοκληρωμένου νομικού πλαισίου παγκοσμίως για τη ρύθμιση της ΤΝ. Επιτρέπει την υποβολή τεκμηριωμένων πληροφοριών για παραβιάσεις υποχρεώσεων που αφορούν μοντέλα γενικής χρήσης και συστήματα υψηλού κινδύνου, όπως ελλιπή διαχείριση κινδύνων, μη συμμόρφωση με απαιτήσεις διαφάνειας, ανεπαρκή τεκμηρίωση ή προβληματικές πρακτικές διακυβέρνησης δεδομένων. Η δυνατότητα επισύναψης κάθε είδους εσωτερικού υλικού, σε οποιαδήποτε επίσημη γλώσσα της Ένωσης, ενισχύει τη χρησιμότητα του εργαλείου ως μηχανισμού ουσιαστικής εποπτείας.
Ασφάλεια, συνέχεια και θεσμικές δεσμεύσεις Κεντρικό χαρακτηριστικό της πλατφόρμας είναι η έμφαση στην ασφάλεια και τη συνέχεια της επικοινωνίας. Όλες οι ανταλλαγές είναι κρυπτογραφημένες και προσβάσιμες μόνο σε περιορισμένο αριθμό ειδικά εκπαιδευμένων στελεχών του Γραφείου ΤΝ. Παράλληλα, η ύπαρξη ασφαλούς θυρίδας επιτρέπει έναν διαρκή διάλογο με τον πληροφοριοδότη, χωρίς αποκάλυψη ταυτότητας. Η Επιτροπή θέτει και συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα ανταπόκρισης, με αρχική απάντηση εντός δεκατεσσάρων εργάσιμων ημερών και ουσιαστική αξιολόγηση σε διάστημα τριών έως έξι μηνών, επιχειρώντας να υπερβεί παγιωμένες διοικητικές καθυστερήσεις.
Ο στρατηγικός ρόλος των Μαρτύρων Δημοσίου Συμφέροντος στην εποχή της ΤΝ Οι Μάρτυρες Δημοσίου Συμφέροντος κατέχουν μοναδική θέση στο οικοσύστημα της ΤΝ, καθώς συχνά είναι οι μόνοι που γνωρίζουν την πραγματική ποιότητα των δεδομένων εκπαίδευσης, τις εσωτερικές πιέσεις για παράκαμψη ελέγχων ή τις ελλείψεις στις αξιολογήσεις κινδύνου. Χωρίς τη δική τους συμβολή, οι φιλόδοξες υποχρεώσεις του AI Act κινδυνεύουν να παραμείνουν τυπικές. Οι καταγγελίες μπορεί να αφορούν διακριτικές πρακτικές σε αλγοριθμικά συστήματα αξιολόγησης, καταχρηστική χρήση βιομετρικής επιτήρησης ή ανάπτυξη γενετικών μοντέλων χωρίς επαρκείς δικλείδες για παραπλανητικό ή επιβλαβές περιεχόμενο. Τα θύματα αυτών των πρακτικών είναι απτοί κοινωνικοί δρώντες και όχι αφηρημένες έννοιες.
Μια ευρωπαϊκή «οικογένεια» καναλιών αναφοράς Η πλατφόρμα ΤΝ προστίθεται σε ένα ευρύτερο πλέγμα ανώνυμων μηχανισμών που έχει αναπτύξει η Επιτροπή τα τελευταία χρόνια, όπως εκείνοι για το δίκαιο ανταγωνισμού, τον Κανονισμό για τις Ψηφιακές Αγορές και τον Κανονισμό για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες. Η κεντρικοποίηση των πληροφοριών σε ευρωπαϊκό επίπεδο επιτρέπει την αναγνώριση διασυνοριακών μοτίβων παραβίασης και ενισχύει την αποτελεσματικότητα της εποπτείας, αν και ταυτόχρονα εγείρει ζητήματα διαφάνειας και δημοκρατικού ελέγχου της αυξημένης θεσμικής ισχύος.
Το κενό προστασίας έως το 2026 Το πιο αδύναμο σημείο της πρωτοβουλίας είναι η ελλιπής νομική προστασία των Μαρτύρων Δημοσίου Συμφέροντος έως τον Αύγουστο του 2026, οπότε και οι παραβιάσεις του AI Act θα ενταχθούν πλήρως στο πεδίο της Οδηγίας του 2019 για την προστασία τους. Μέχρι τότε, η προστασία από αντίποινα παραμένει αποσπασματική και έμμεση, δημιουργώντας ένα γκρίζο πεδίο ανασφάλειας για όσους καταγγέλλουν παραλείψεις ή λανθασμένες ταξινομήσεις συστημάτων ΤΝ. Ο ρόλος των συνδικάτων, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των νομικών συμβούλων καθίσταται κρίσιμος για την κάλυψη αυτού του κενού.
Δοκιμασία για την ψηφιακή κυριαρχία και τη δημοκρατία Η νέα πλατφόρμα συνιστά δοκιμασία για την ευρωπαϊκή φιλοδοξία ψηφιακής κυριαρχίας βασισμένης στο κράτος δικαίου. Η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από τη διαφάνεια του Γραφείου ΤΝ, τη δημοσίευση στατιστικών στοιχείων, την ανεξάρτητη αξιολόγηση των διαδικασιών και την ουσιαστική εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών. Λίγες, καλά τεκμηριωμένες αναφορές μπορούν να αποδειχθούν πιο καθοριστικές από εκτεταμένες δημόσιες εκστρατείες, εφόσον οδηγήσουν σε βάθος έρευνες για κεντρικά μοντέλα μεγάλων παικτών.
Συμπέρασμα Με την ενεργοποίηση του μηχανισμού αυτού, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει ότι η ρύθμιση της ΤΝ δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο σε κείμενα νόμου και τεχνικούς ελέγχους. Απαιτεί ανθρώπινη κρίση, θεσμικό θάρρος και συλλογική εγρήγορση. Παρά τις ατέλειές του, το εργαλείο προσφέρει ένα ουσιαστικό βήμα ώστε οι αρχές του AI Act να αποκτήσουν πρακτικό περιεχόμενο και δημοκρατική νομιμοποίηση. Η πρόκληση πλέον είναι η συνεπής εφαρμογή και η έγκαιρη ενίσχυση της προστασίας όσων επιλέγουν να μιλήσουν.
—
Κύριες πηγές άρθρου:
Whistleblowers and Artificial Intelligence: Europe Opens a New Front of Democratic Control – whistleblowers-artificial-intelligence-europe – Αναλύει θεσμικά και πολιτικά τη νέα ευρωπαϊκή πλατφόρμα και τον ρόλο πληροφοριοδοτών στην ΤΝ.
AI Act Whistleblower Reporting Platform – ai-act-whistleblower.integrityline – Επίσημη πλατφόρμα της Επιτροπής με λειτουργικές λεπτομέρειες, εγγυήσεις ασφάλειας και διαδικασίες αναφοράς.
Τι γνωρίζουμε, τι μας ανησυχεί και τι χρειάζεται να μάθουμε ακόμη
Η ψηφιακή τεχνολογία έχει πλέον ενσωματωθεί βαθιά στην καθημερινότητα των παιδιών, στο σπίτι, στο σχολείο και στους δημόσιους χώρους. Οθόνες, έξυπνες συσκευές, φωνητικοί βοηθοί και ψηφιακές πλατφόρμες συνοδεύουν ολοένα και μικρότερες ηλικίες, επηρεάζοντας όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά ψυχαγωγούνται ή μαθαίνουν, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται με τους άλλους. Το ερώτημα δεν είναι αν η τεχνολογία αλλάζει την παιδική ανάπτυξη, αλλά πώς, με ποιες συνέπειες και υπό ποιες προϋποθέσεις.
Η ανθρώπινη ανάπτυξη είναι κατεξοχήν κοινωνική διαδικασία. Από τη βρεφική ηλικία, τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο μέσα από τη συνύπαρξη με άλλους ανθρώπους, μέσα από βλέμματα, χειρονομίες, παύσεις στον λόγο και κοινή προσοχή. Η μάθηση δεν είναι αφηρημένη μετάδοση πληροφοριών, αλλά μια δυναμική συν-κατασκευή νοήματος, όπου το παιδί και ο ενήλικας μοιράζονται εμπειρίες και ερμηνείες. Οι καθημερινές, φαινομενικά ασήμαντες στιγμές, όπως το διάβασμα ενός βιβλίου, η παρατήρηση της φύσης στον δρόμο ή μια συζήτηση στο τραπέζι, αποτελούν τον πυρήνα της γνωστικής και συναισθηματικής ανάπτυξης.
Η εκτεταμένη παρουσία των ψηφιακών συσκευών επηρεάζει αυτή τη λεπτή ισορροπία. Έρευνες των τελευταίων δεκαετιών δείχνουν ότι η συχνή έκθεση σε οθόνες σχετίζεται με δυσκολίες συγκέντρωσης, μείωση της ποιότητας του ύπνου και δυσκολία στη ρύθμιση συναισθημάτων, ιδιαίτερα όταν η χρήση γίνεται χωρίς όρια ή υποκαθιστά την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Ακόμη και η παθητική παρουσία μιας οθόνης στο περιβάλλον μπορεί να διαταράξει το παιχνίδι και τη συγκέντρωση μικρών παιδιών, μειώνοντας τη διάρκεια και το βάθος της ενασχόλησής τους.
Ταυτόχρονα, η εικόνα δεν είναι μονοδιάστατη. Η τεχνολογία δεν αποτελεί από μόνη της απειλή. Ποιοτικό ψηφιακό περιεχόμενο, σχεδιασμένο με παιδαγωγικά κριτήρια, μπορεί να υποστηρίξει τη γλωσσική ανάπτυξη, τη συναισθηματική κατανόηση και τη δημιουργικότητα. Εκπαιδευτικές εφαρμογές, διαδραστικά εργαλεία και ανοιχτό εκπαιδευτικό υλικό μπορούν να ενισχύσουν τη μάθηση, ιδίως όταν χρησιμοποιούνται με τη συμμετοχή και καθοδήγηση ενηλίκων. Το κρίσιμο στοιχείο δεν είναι η παρουσία της τεχνολογίας, αλλά ο τρόπος και το πλαίσιο χρήσης της.
Στη συζήτηση αυτή εισέρχεται πλέον δυναμικά και η τεχνητή νοημοσύνη. Όπως έχει αναδειχθεί και σε πρόσφατα εκπαιδευτικά άρθρα, είναι σημαντικό τα παιδιά να κατανοούν ότι συνομιλούν με μηχανές και όχι με ανθρώπους. Η σαφής διάκριση μεταξύ ανθρώπινης και μηχανικής νοημοσύνης αποτελεί βασικό στοιχείο ψηφιακού γραμματισμού και προστασίας. Τα παιδιά χρειάζεται να μάθουν ότι οι ψηφιακοί βοηθοί και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης δε διαθέτουν συνείδηση, συναισθήματα ή ηθική κρίση, αλλά λειτουργούν βάσει δεδομένων και αλγορίθμων.
Η έννοια του «μετα-ψηφιακού ανθρώπου», όπως συζητείται στη σύγχρονη θεωρία, δεν σημαίνει απαραίτητα βελτίωση ή υποβάθμιση της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά μετασχηματισμό. Η πρόκληση για την εκπαίδευση και την οικογένεια είναι να διαμορφώσουν συνθήκες όπου η τεχνολογία συμπληρώνει και δεν αντικαθιστά τη ζωντανή ανθρώπινη σχέση. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσοχή αποκτά κεντρικό ρόλο. Όπως είχε επισημάνει ήδη από τον προηγούμενο αιώνα η Μαρία Μοντεσσόρι, η προσοχή του ενήλικα είναι το πολυτιμότερο δώρο προς το παιδί. Η κοινή προσοχή, χωρίς μεσολάβηση οθονών, επιτρέπει στο παιδί να αναπτύξει αυτονομία, ενσυναίσθηση και κοινωνικές δεξιότητες.
Δεν υπάρχει μία συνταγή που να ταιριάζει σε όλες τις οικογένειες ή όλα τα σχολεία. Η πρόκληση δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την τεχνολογία, αλλά να επιλέξουμε συνειδητά πότε και πώς τη χρησιμοποιούμε. Κάθε στιγμή κοινής παρουσίας χωρίς οθόνες, ακόμη και η πλήξη, αποτελεί ευκαιρία μάθησης και σχέσης. Παράλληλα, χρειάζεται συστηματική έρευνα και εκπαιδευτική πολιτική που να στηρίζεται σε ανοιχτή γνώση, επιστημονικά δεδομένα και παιδαγωγικές αρχές.
Συμπερασματικά, η τεχνολογία διαμορφώνει νέες συνθήκες για την παιδική ανάπτυξη, με θετικές και αρνητικές όψεις, αλλά και πολλές άγνωστες παραμέτρους. Η ευθύνη της εκπαίδευσης, των γονέων και της κοινωνίας είναι να διασφαλίσουν ότι η ψηφιακή μετάβαση ενισχύει και δεν αποδυναμώνει τον θεμελιώδη πυρήνα της ανθρώπινης μάθησης: τη σχέση, τη συνεργασία και την κοινή εμπειρία.
—
Πηγές άρθρου:
1. How technology is reshaping children’s development – the good, the bad and the unknown –theconversation.com
2. Τεχνητή Νοημοσύνη στο σπίτι και στο σχολείο, Πώς βοηθάμε τα παιδιά να θυμούνται ότι μιλάνε σε μηχανή –edu.ellak.gr
Πώς η ευρωπαϊκή προσέγγιση στο ελεύθερο λογισμικό μπορεί να ενισχύσει τα δικαιώματα και τη δημοκρατική διακυβέρνηση
Η ραγδαία εξάπλωση δεδομενοκεντρικών τεχνολογιών μετασχηματίζει τόσο τη δημόσια διοίκηση όσο και την άσκηση κρατικής ισχύος. Όλο και συχνότερα, τα ίδια τεχνολογικά εργαλεία και οι ίδιες εταιρείες εξυπηρετούν ταυτόχρονα στρατιωτικούς σκοπούς και πολιτικές χρήσεις, από την υγειονομική διαχείριση έως την κοινωνική πρόνοια. Αυτή η σύγκλιση, που διεθνώς περιγράφεται ως στρατιωτικοποίηση της τεχνολογίας, δημιουργεί σοβαρούς κινδύνους για την ιδιωτικότητα, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τη δημοκρατική λογοδοσία, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν επαρκή θεσμικά αντίβαρα.
Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι κυβερνήσεις και δημόσιοι οργανισμοί βασίζονται ολοένα και περισσότερο σε συστήματα μεγάλης κλίμακας, όπως υπολογιστικά νέφη, εργαλεία ανάλυσης δεδομένων και συστήματα επιτήρησης. Τα συστήματα αυτά συχνά παρέχονται από μεγάλους ιδιωτικούς παρόχους που δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα σε στρατιωτικές, αστυνομικές και καθαρά πολιτικές εφαρμογές. Το αποτέλεσμα είναι η θόλωση των ορίων μεταξύ πολιτικής διοίκησης και στρατιωτικής ισχύος, με άμεσες συνέπειες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και την ισορροπία των εξουσιών.
Ένα από τα βασικά προβλήματα που αναδεικνύονται είναι ότι τα ισχύοντα νομικά πλαίσια έχουν σχεδιαστεί με την υπόθεση ότι υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ ειρήνης και πολέμου, καθώς και μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής χρήσης της τεχνολογίας. Στην πράξη, όμως, πολλές ρυθμίσεις προστασίας δεδομένων εξαιρούν ρητά ζητήματα εθνικής ασφάλειας ή στρατιωτικές δραστηριότητες. Αυτό δημιουργεί κενά διακυβέρνησης, καθώς δεδομένα που συλλέγονται ή επεξεργάζονται σε ένα πλαίσιο μπορούν εύκολα να επαναχρησιμοποιηθούν σε άλλο, χωρίς επαρκή έλεγχο ή διαφάνεια.
Σε αυτό το περιβάλλον, η ευρωπαϊκή προσέγγιση στο ελεύθερο και ανοιχτό λογισμικό αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από ένα πλέγμα νομοθετικών και πολιτικών πρωτοβουλιών, προωθεί το ανοιχτό λογισμικό ως εργαλείο ψηφιακής κυριαρχίας, διαφάνειας και προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων. Όπως επισημαίνεται και σε πρόσφατες ευρωπαϊκές αναλύσεις για τη νομοθεσία γύρω από το ανοιχτό λογισμικό, το ανοιχτό λογισμικό δεν αποτελεί απλώς τεχνική επιλογή, αλλά στρατηγικό μέσο για τη μείωση της εξάρτησης από κλειστά, αδιαφανή και δυνητικά στρατιωτικοποιημένα οικοσυστήματα.
Η μη στρατιωτική χρήση του ανοιχτού λογισμικού στον δημόσιο τομέα μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στη στρατιωτικοποίηση της τεχνολογίας. Λύσεις ανοικτού κώδικα επιτρέπουν τον έλεγχο του πηγαίου κώδικα, τη δημόσια λογοδοσία και την ανεξάρτητη αξιολόγηση κινδύνων για την ιδιωτικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επιπλέον, διευκολύνουν την εφαρμογή της αρχής της ελαχιστοποίησης δεδομένων και της προστασίας εξ αρχής και εξ ορισμού, όπως προβλέπεται από το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας δεδομένων.
Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι το γεγονός ότι το ανοιχτό λογισμικό μπορεί να ενισχύσει τη θεσμική διάκριση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών εφαρμογών. Όταν ο δημόσιος τομέας βασίζεται σε ανοικτές τεχνολογίες που αναπτύσσονται και συντηρούνται με σαφώς ορισμένους πολιτικούς σκοπούς, μειώνεται ο κίνδυνος έμμεσης μεταφοράς δεδομένων ή υποδομών σε στρατιωτικά πλαίσια χωρίς δημοκρατικό έλεγχο. Αντίθετα, η εξάρτηση από κλειστές πλατφόρμες που λειτουργούν ταυτόχρονα για στρατιωτικές και πολιτικές ανάγκες ενισχύει τη συγκέντρωση ισχύος και περιορίζει τις δυνατότητες εποπτείας.
Ωστόσο, το ανοιχτό λογισμικό από μόνο του δεν αρκεί. Όπως υπογραμμίζεται και από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση διακυβέρνησης των δεδομενοκεντρικών συστημάτων. Αυτή πρέπει να συνδυάζει την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το δίκαιο προστασίας δεδομένων, τον έλεγχο εξαγωγών τεχνολογίας, τη ρύθμιση ιδιωτικών εταιρειών ασφάλειας και την εταιρική ευθύνη. Μόνο μέσα από τη συνεργασία κυβερνήσεων, ρυθμιστικών αρχών, τεχνικών κοινοτήτων και κοινωνίας των πολιτών μπορεί να διασφαλιστεί ότι οι τεχνολογίες υπηρετούν τη δημοκρατία και όχι τη διαρκή επιτήρηση.
Συμπερασματικά, η ευρωπαϊκή στρατηγική για το ανοιχτό λογισμικό προσφέρει ένα κρίσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση των κινδύνων που προκύπτουν από τη στρατιωτικοποίηση της τεχνολογίας. Επενδύοντας σε ανοικτές, διαφανείς και μη στρατιωτικές ψηφιακές υποδομές, η δημόσια διοίκηση μπορεί να ενισχύσει την προστασία της ιδιωτικότητας, να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών και να διασφαλίσει ότι η ψηφιακή μετάβαση παραμένει ευθυγραμμισμένη με τις θεμελιώδεις αξίες του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα τελευταία δύο χρόνια, η συζήτηση γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη έχει μετατοπιστεί από τα γενικού σκοπού chatbots προς τους λεγόμενους AI agents ή πράκτορες ΤΝ: συστήματα που μπορούν να σχεδιάζουν, να λαμβάνουν αποφάσεις και να εκτελούν ενέργειες, συντονίζοντας εργαλεία, δεδομένα και άλλους πράκτορες εκ μέρους των χρηστών. Η μετάβαση αυτή υπόσχεται δραστική αυτοματοποίηση πολύπλοκων ροών εργασίας, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει σοβαρά προβλήματα κατακερματισμού, ασφάλειας και διακυβέρνησης.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανακοίνωση της ίδρυσης του Agentic AI Foundation (AAIF) από το Linux Foundation, στο Open Source Summit Japan στο Τόκιο, συνιστά μια κομβική εξέλιξη. Πρόκειται για μια βιομηχανικά υποστηριζόμενη αλλά ανοιχτά διακυβερνώμενη πρωτοβουλία, με στόχο τη δημιουργία κοινών προτύπων και ανοιχτής υποδομής για το αναδυόμενο οικοσύστημα των πρακτόρων ΤΝ.
Τι είναι το Agentic AI Foundation
Το AAIF φιλοδοξεί να αποτελέσει τον «ουδέτερο χώρο» στον οποίο θα αναπτυχθούν τα θεμέλια της agentic AI με όρους διαφάνειας, διαλειτουργικότητας και κοινοτικής συμμετοχής. Υποστηρίζεται από μεγάλους παίκτες του οικοσυστήματος, όπως OpenAI, Anthropic, Block, και μεγάλους παρόχους cloud και λογισμικού, αλλά λειτουργεί υπό το γνώριμο μοντέλο διακυβέρνησης του Linux Foundation, που έχει αποδείξει διαχρονικά την αξία του σε κρίσιμες ψηφιακές υποδομές (Linux, Kubernetes, OpenSSF).
Κεντρική επιδίωξη του ιδρύματος είναι να αποτραπεί η δημιουργία νέων ιδιόκτητων «σιλό», όπου κάθε προμηθευτής θα ορίζει τους δικούς του μη συμβατούς πράκτορες, πρωτόκολλα και μηχανισμούς ελέγχου.
Οι τρεις ακρογωνιαίοι λίθοι της νέας στοίβας
Η εκκίνηση του AAIF βασίζεται σε τρεις ήδη υπαρκτές τεχνολογίες, οι οποίες δωρίζονται στο ίδρυμα και τίθενται υπό ανοιχτή διακυβέρνηση:
Model Context Protocol (MCP) της Anthropic Ένα καθολικό πρωτόκολλο που επιτρέπει στα γλωσσικά μοντέλα να συνδέονται με εργαλεία, υπηρεσίες και πηγές δεδομένων με τυποποιημένο τρόπο.
AGENTS.mdτης OpenAI Ένα ανοιχτό πρότυπο περιγραφής των δυνατοτήτων, των δικαιωμάτων και των ορίων ενός πράκτορα, διευκολύνοντας την ενορχήστρωση και την κατανόηση της συμπεριφοράς του.
Goose Coding Agent της Block Μια υλοποίηση πράκτορα στον πραγματικό κόσμο, που λειτουργεί ως σημείο αναφοράς (reference implementation) για το πώς μπορούν να συνδυαστούν τα παραπάνω στην πράξη.
Μαζί, τα τρία αυτά στοιχεία συγκροτούν μια κοινή, ανοιχτή στοίβα λογισμικού για πράκτορες ΤΝ, αντίστοιχη με τον ρόλο που έπαιξαν τα TCP/IP, HTTP και Linux για το Διαδίκτυο και το cloud.
Γιατί χρειάζονται ανοιχτά πρότυπα στους πράκτορες ΤΝ
Η ανάγκη για τυποποίηση δεν είναι θεωρητική. Οι πράκτορες ΤΝ, σε αντίθεση με τα παθητικά συστήματα ερωταπαντήσεων, μπορούν να ενεργούν «ως χρήστες» μέσα σε κρίσιμα πληροφοριακά συστήματα: να εγκρίνουν πληρωμές, να τροποποιούν δεδομένα, να αλληλεπιδρούν με τρίτες υπηρεσίες. Αυτό δημιουργεί νέους και σοβαρούς κινδύνους.
Όπως επισημαίνεται στο σχετικό ρεπορτάζ, χωρίς σαφείς μηχανισμούς ταυτοποίησης, εξουσιοδότησης και ελέγχου, ένας πράκτορας μπορεί να εκτελέσει ενέργειες για λάθος πρόσωπο ή με λάθος δικαιώματα, με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες για οργανισμούς και δημόσιους φορείς.
Χωρίς κοινά πρότυπα:
η ασφάλεια γίνεται αποσπασματική,
η εναλλαγή παρόχων (vendor lock-in) δυσχεραίνεται,
η αξιολόγηση και πιστοποίηση πράκτορων καθίσταται σχεδόν αδύνατη.
Στρατηγικές προεκτάσεις για το Δημόσιο και την έρευνα
Για την Ευρώπη –και ειδικά για τον δημόσιο τομέα και τα πανεπιστήμια– η πρωτοβουλία AAIF έχει ιδιαίτερη σημασία. Η ύπαρξη ανοιχτών, διαλειτουργικών προτύπων:
διευκολύνει την υιοθέτηση πρακτόρων ΤΝ χωρίς εξάρτηση από έναν προμηθευτή,
επιτρέπει τη συμμόρφωση με κανονιστικά πλαίσια όπως το AI Act,
δημιουργεί πεδίο για ανοιχτή έρευνα, αξιολόγηση και βελτίωση των συστημάτων.
Παράλληλα, ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη δημόσιων ή κοινοτικών πρακτόρων ΤΝ, προσαρμοσμένων στις ανάγκες της διοίκησης, της εκπαίδευσης και της επιστημονικής έρευνας, με έλεγχο του κώδικα και των δεδομένων.
Περισσότερες από 1.900 εικόνες με μνημεία της Ελλάδας επιφορτώθηκαν στα Commons στο πλαίσιο του ελληνικού σκέλος του διαγωνισμού Wiki Loves Monuments 2025, του διεθνούς διαγωνισμού φωτογραφίας μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, οποίος διήρκησε καθ΄ όλη τη διάρκεια του Οκτωβρίου.
Οι συμμετέχοντες στο ελληνικό σκέλος του διαγωνισμού διαγωνίστηκαν για τα εξής βραβεία:
1η θέση: Δωροκάρτα 400 ευρώ
2η θέση: Δωροκάρτα 300 ευρώ
3η θέση: Δωροκάρτα 250 ευρώ
Στους διαγωνιζόμενους που κατέκτησαν τις 10 υψηλότερες θέσεις στην κατάταξη θα δοθεί επίσης και από ένα πόστερ με τη φωτογραφία με την οποία συμμετείχαν.
Ακολουθούν οι 10 νικήτριες εικόνες του διαγωνισμού, οι οποίες έχουν ήδη υποβληθεί και στο διεθνή διαγωνισμό. Οι νικητές της διεθνούς φάσης του διαγωνισμού με τα αντίστοιχα βραβεία θα ανακοινωθούν πιθανότατα τον Ιανουάριο 2026.
Ένα πλαίσιο για την υιοθέτηση των Kogito, OperAton, PublicCode.yml και SBOM στο Ελληνικό Δημόσιο
Η μετάβαση της δημόσιας διοίκησης σε ανοιχτές, διαλειτουργικές και ασφαλείς υποδομές απαιτεί οργανωμένες δομές διακυβέρνησης ανοιχτού λογισμικού. Διεθνώς, οι δομές αυτές είναι τα OSPO (Open Source Program Offices), τα οποία αποτελούν κεντρικό μηχανισμό συντονισμού πολιτικών ανοικτού κώδικα, διαχείρισης ασφάλειας, τεκμηρίωσης, επαναχρησιμοποίησης και συνεργασίας με κοινότητες. Η ΕΕ, ο ΟΗΕ και η Interoperable Europe Academy τονίζουν ότι καμία σύγχρονη ψηφιακή μεταρρύθμιση δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς OSPO. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται η αξιοποίηση τεχνολογιών όπως τα Kogito, OperAton, PublicCode.yml και SBOM για τη δημιουργία διαφανούς, ασφαλούς και κλιμακούμενου δημόσιου λογισμικού.
Τι είναι τα OSPO και γιατί είναι κρίσιμα
Ένα OSPO είναι ο επίσημος μηχανισμός ενός οργανισμού για:
ενσωμάτωση OSS σε κρίσιμες υποδομές όπως BPMN, Kubernetes, cloud-native εργαλεία
Η ανάγκη για OSPO αυξάνεται διεθνώς: πάνω από 77% των μεγάλων οργανισμών διαθέτουν OSPO, ενώ το OSPOs for Good του ΟΗΕ ξεπέρασε τους 1000 συμμετέχοντες το 2025.
Kogito, OperAton, PublicCode.yml και SBOM μέσα από ένα ελληνικό OSPO
Ένα OSPO θα επέτρεπε στο Δημόσιο να υιοθετήσει οργανωμένα:
το Kogito για αυτοματοποίηση διαδικασιών και BPMN/DMN
τα SBOM για πλήρη διαφάνεια και ασφάλεια λογισμικού
Παράλληλα, OSPO σε Δήμους, Περιφέρειες, Υπουργεία, Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα εξασφαλίζουν κοινά πρότυπα, ενιαία τεκμηρίωση και συνεργατικές υποδομές.
Ο ρόλος της ΕΕΛΛΑΚ στη συγκρότηση OSPO στο Δημόσιο, στα Πανεπιστήμια και στα Ερευνητικά Κέντρα
Η ΕΕΛΛΑΚ, με το δίκτυο των 37 Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Κέντρων και με πολυετή εμπειρία σε έργα εθνικής κλίμακας ανοιχτού λογισμικού, μπορεί να αποτελέσει τον βασικό φορέα υποστήριξης, συντονισμού και υλοποίησης OSPO σε όλη τη χώρα. Ο ρόλος της δεν περιορίζεται στη δημιουργία ενός ενιαίου εθνικού OSPO, επεκτείνεται στη θεσμική, τεχνική και οργανωσιακή υποστήριξη για τη συγκρότηση OSPO σε κάθε επίπεδο της δημόσιας διοίκησης, καθώς και στα ΑΕΙ και τα ερευνητικά κέντρα.
Η ΕΕΛΛΑΚ μπορεί να συμβάλει καθοριστικά διότι:
έχει διαμορφώσει και εξελίξει έργα εθνικής σημασίας όπως το diadikasies.gr, το οποίο αποτέλεσε το θεμέλιο για το εθνικό σύστημα MITOS
λειτουργεί μεγάλες πλατφόρμες εκπαίδευσης και διάχυσης (ellak.gr, mathe.ellak.gr, elearn.ellak.gr)
εκπαιδεύει στελέχη του Δημοσίου και της εκπαίδευσης κάθε χρόνο
διαθέτει ενεργή συμμετοχή σε διεθνή οικοσυστήματα (Open Forum Europe, UN OSPO for Good, Linux Professional Institute, OSPO Alliance, Open Data Institute)
έχει 20 χρόνια εμπειρίας στη γεφύρωση της ακαδημαϊκής κοινότητας με τη δημόσια διοίκηση και την καινοτομία ανοιχτού κώδικα
Με αυτά τα πλεονεκτήματα, η ΕΕΛΛΑΚ μπορεί να οργανώσει και να υποστηρίξει:
OSPO σε Υπουργεία, Περιφέρειες και Δήμους, με πρότυπα επιτελικά και τεχνικά πλαίσια
OSPO σε Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα, αξιοποιώντας το υπάρχον συνεργατικό δίκτυο
πρότυπα PublicCode.yml και οδηγοί υλοποίησης
εθνικές βιβλιοθήκες BPMN/DMN βασισμένες στο Kogito και το OperAton
εθνικό πλαίσιο SBOM για ασφαλείς δημόσιες προμήθειες
υιοθέτηση ανοιχτών προμηθειών και επαναχρησιμοποίησης λογισμικού στο Δημόσιο
Η ΕΕΛΛΑΚ μπορεί έτσι να γίνει ο καταλύτης για μια OSPO-first κουλτούρα στη χώρα, στα πρότυπα των πιο προηγμένων ευρωπαϊκών μοντέλων.
Συμπέρασμα
Η υιοθέτηση δημόσιων OSPO, σε συνδυασμό με τα Kogito, OperAton, PublicCode.yml και SBOM, αποτελεί θεμέλιο της ψηφιακής κυριαρχίας της χώρας. Με τη στήριξη της ΕΕΛΛΑΚ, η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει ένα συνεκτικό και συνεργατικό οικοσύστημα ανοικτού λογισμικού σε όλους τους δημόσιους φορείς, στα Πανεπιστήμια και στα Ερευνητικά Κέντρα, διαμορφώνοντας βιώσιμες, διαλειτουργικές και κοινωφελείς ψηφιακές υποδομές.
—
Βασικές Πηγές
1. Interoperable Europe Academy – EU Open Source Solutions Catalogue & PublicCode.yml –interoperable-europe.ec.europa.eu – Παρέχει το επίσημο ευρωπαϊκό πλαίσιο για PublicCode.yml και επαναχρησιμοποίηση δημόσιου λογισμικού.
2. OSPO Alliance – Good Governance Framework (GGF) –ospo-alliance.org – Το βασικό διεθνές πλαίσιο για ίδρυση, λειτουργία και ωρίμανση OSPO.
3. United Nations – OSPOs for Good – osposforgood.org – Αναδεικνύει τον ρόλο των OSPO στη δημόσια διοίκηση και στη βιώσιμη ανάπτυξη.
4. KIE Community – Kogito Cloud-Native Automation –kogito.kie.org – Προσφέρει cloud-native BPMN/DMN αυτοματοποίηση, κρίσιμη για δημόσια workflows.
5. OperAton – Open Source BPMN Engine –operaton.org – Σύγχρονος, πλήρως ανοιχτός BPMN engine για κυβερνητικές διαδικασίες.
6. publiccode.yml – Official Standard Specification –yml.publiccode.tools – Το βασικό metadata standard για δημόσιο λογισμικό, ήδη υποχρεωτικό σε Ιταλία–Γερμανία.
7. OWASP – CycloneDX SBOM Standard – cyclonedx.org – Το πλέον διαδεδομένο SBOM standard για ασφάλεια λογισμικού στη δημόσια διοίκηση.
Η ΕΕΛΛΑΚ, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και η ομάδα ανάπτυξης του FOSSBot σας προσκαλούν στην ανοικτή διαδικτυακή εκδήλωση «S.T.E.P.S. στην Τάξη: Οδηγός Εκπαιδευτικής Ρομποτικής για Εκπαιδευτές».
Την Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου 2025, 17:00–19:00, θα παρουσιάσουμε τον νέο Εκπαιδευτικό Οδηγό FOSSBot, μαζί με την τελευταία έκδοση του ρομπότ, τις νέες δυνατότητες, παραδείγματα παιδαγωγικής αξιοποίησης και τις επερχόμενες δράσεις της κοινότητας.
Η εκδήλωση απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, καθώς και σε φοιτητές και ερευνητές που ενδιαφέρονται για την εκπαιδευτική ρομποτική και τις ανοικτές τεχνολογίες.
Η σχέση ανάμεσα στις πατέντες και το ανοιχτό λογισμικό αποτελεί μία από τις πιο περίπλοκες και συχνά παρεξηγημένες πτυχές της σύγχρονης ψηφιακής διακυβέρνησης. Παρότι οι άδειες ανοιχτού κώδικα εστιάζουν κατά κύριο λόγο στο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, το νομικό πλαίσιο των πατεντών επηρεάζει άμεσα την ανάπτυξη, τη χρήση και τη διάδοση του λογισμικού σε ανοιχτά οικοσυστήματα.
Το παρόν άρθρο επιχειρεί μια συστηματική ανάλυση των σχετικών κινδύνων, των διαθέσιμων μηχανισμών προστασίας και των πολιτικών παρεμβάσεων που απαιτούνται για την ενίσχυση του ανοιχτού λογισμικού στην Ευρώπη και διεθνώς.
Γιατί οι πατέντες αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για το ανοιχτό λογισμικό
Από τις απαρχές του κινήματος του ελεύθερου λογισμικού, οι πατέντες θεωρούνταν απειλή για τη δυνατότητα ελεύθερης χρήσης και αναδιανομής του κώδικα. Η προοιμία της GPLv2 (1991) υπογράμμιζε ήδη τον κίνδυνο οι κάτοχοι πατεντών να περιορίσουν ουσιαστικά τη χρήση ενός έργου, ακόμη κι αν αυτό διανέμεται ως ελεύθερο λογισμικό.
Οι ανησυχίες αυτές οδήγησαν στη σταδιακή εισαγωγή ρητών πατεντικών παραχωρήσεων (express patent grants) στις σύγχρονες άδειες ανοιχτού κώδικα. Η προσέγγιση αυτή επιδιώκει:
διαφάνεια ως προς τα πατεντικά δικαιώματα που παραχωρούνται,
σαφήνεια ως προς τις υποχρεώσεις του δημιουργού και τα δικαιώματα του χρήστη,
αποτροπή επιθετικών πατεντικών πρακτικών μέσω αμυντικών ρητρών.
Ενδεικτικά, η Apache 2.0 εισάγει έναν μηχανισμό «αμυντικής παύσης» (defensive termination), ο οποίος τερματίζει την πατεντική άδεια σε περίπτωση που ο χρήστης στραφεί δικαστικά κατά έργου που καλύπτεται από την ίδια άδεια. Πρόκειται για μια θεσμική διασφάλιση αμοιβαίας μη επιθετικότητας.
Οι κίνδυνοι από άδειες χωρίς ρητή παραχώρηση πατέντας
Πολλές παλαιότερες ή φιλελεύθερες (permissive) άδειες – όπως η MIT και η BSD-3-Clause – δεν περιλαμβάνουν ρητή πατεντική άδεια. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε εκτεταμένη νομική συζήτηση σχετικά με το κατά πόσο οι άδειες αυτές συνεπάγονται «σιωπηρή» πατεντική παραχώρηση.
Παρότι δεν έχει υπάρξει δικαστική επίλυση του ζητήματος, η αβεβαιότητα αυτή αποτελεί σημαντικό ρίσκο για οργανισμούς που βασίζουν κρίσιμες υποδομές σε τέτοιο λογισμικό. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από άδειες που αποποιούνται ρητά οποιαδήποτε πατεντική παραχώρηση – χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το CC0, το οποίο η OSI δεν ενέκρινε λόγω ασυμβατότητας με τις αρχές του ανοιχτού λογισμικού.
Γιατί οι άδειες δεν επαρκούν από μόνες τους
Ακόμη και οι πιο προσεγμένες άδειες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το σύνολο των κινδύνων που προκύπτουν από το πατεντικό σύστημα. Χιλιάδες κάτοχοι πατεντών δεν συμμετέχουν καθόλου σε έργα ανοιχτού κώδικα και συνεπώς δεν δεσμεύονται από τις σχετικές άδειες.
Αν και οι επιθέσεις εναντίον έργων ανοιχτού λογισμικού είναι σχετικά σπάνιες, παραμένουν υπαρκτές. Οι κύριοι λόγοι που δεν είναι συχνότερες περιλαμβάνουν:
τον αρνητικό αντίκτυπο για την εταιρική εικόνα των επιτιθέμενων,
την απουσία άμεσων οικονομικών κινήτρων,
την ύπαρξη οργανωμένων μηχανισμών συλλογικής αποτροπής.
Μηχανισμοί συλλογικής άμυνας: OIN, Unified Patents και Open Source Zone
Κρίσιμες πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο ενισχύουν ουσιαστικά την πατεντική προστασία του ανοιχτού λογισμικού:
Open Invention Network (OIN)
Το OIN αποτελεί το μεγαλύτερο δίκτυο πατεντικής μη επιθετικότητας παγκοσμίως. Τα μέλη του δεσμεύονται να μην ασκούν πατέντες εναντίον ενός εκτεταμένου συνόλου τεχνολογιών που ορίζονται ως «Linux System Definition». Το αποτέλεσμα είναι η εξουδετέρωση μεγάλου αριθμού πιθανών απειλών.
Unified Patents και Linux Foundation – Open Source Zone
Με τη χρήση καταθέσεων προηγούμενης τέχνης και διοικητικών διαδικασιών για τον περιορισμό ή την ακύρωση προβληματικών πατεντών, η πρωτοβουλία στοχεύει στην προληπτική εξάλειψη κινδύνων.
Οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν αποδείξει ότι η συλλογική δράση της κοινότητας μπορεί να περιορίσει ουσιαστικά τις απειλές, τόσο στο λογισμικό όσο και στο ανοιχτό hardware.
Η διεθνής εικόνα: πατέντες λογισμικού στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ
Παρά τις ελπίδες πολλών προγραμματιστών ότι οι πατέντες λογισμικού θα περιοριστούν, οι νομικές εξελίξεις έχουν εδραιώσει σαφή πλαίσια επιτρεπτότητας.
Στην Ευρώπη, η συζήτηση κορυφώθηκε με την οδηγία για τις «Computer-Implemented Inventions» (CII). Στις ΗΠΑ, η απόφαση Alice v. CLS Bank (2014) καθόρισε όρια αλλά δεν κατάργησε την πατεντικότητα λογισμικού. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι πατέντες λογισμικού παραμένουν ενεργός κίνδυνος που απαιτεί συνεχή διαχείριση.
Πρακτικές κατευθύνσεις για έργα και οργανισμούς ανοιχτού κώδικα
Επιλογή αδειών με ρητή πατεντική παραχώρηση
Άδειες όπως η Apache 2.0 και η GPLv3 μειώνουν σημαντικά τη νομική αβεβαιότητα.
Συμμετοχή σε δίκτυα πατεντικής μη επιθετικότητας
Η ένταξη σε οργανισμούς όπως το OIN παρέχει ουσιαστική προστασία και συλλογική διαπραγματευτική ισχύ.
Υιοθέτηση ανοικτών μοντέλων διακυβέρνησης
Ίδρυμα όπως το Linux Foundation και το Apache Software Foundation παρέχουν θεσμικά πλαίσια και νομική στήριξη.
Συστηματική τεκμηρίωση
Η καταγραφή προέλευσης και ιστορικού του κώδικα αποτελεί βασικό μέσο απόδειξης προηγούμενης τέχνης.
Συνεχής παρακολούθηση εξελίξεων
Η έγκαιρη ενημέρωση για πατεντικές αιτήσεις, αντιδικίες και ακυρώσεις πατεντών είναι κρίσιμη για κάθε οργανισμό που βασίζει την υποδομή του σε ανοιχτό λογισμικό.
Συμπεράσματα: Η πατεντική πολιτική ως εργαλείο ψηφιακής κυριαρχίας
Το οικοσύστημα του ανοιχτού λογισμικού έχει αναπτύξει ισχυρούς θεσμούς και πρακτικές για τον περιορισμό του κινδύνου που επιφέρουν οι πατέντες. Ωστόσο, η πατεντική απειλή δεν έχει εξαλειφθεί.
Τρεις βασικοί άξονες καθορίζουν την πορεία προς ένα ασφαλέστερο και πιο διαφανές περιβάλλον:
Ενίσχυση των συλλογικών αμυντικών μηχανισμών (OIN, Unified Patents).
Προώθηση αδειών με ρητές πατεντικές παραχωρήσεις, ώστε να υπάρχει νομική προβλεψιμότητα.
Σχεδιασμός δημόσιων πολιτικών που αναγνωρίζουν το ανοιχτό λογισμικό ως θεμελιώδες ψηφιακό δημόσιο αγαθό.
Το ανοιχτό λογισμικό δεν αποτελεί απλώς τεχνολογική επιλογή. Είναι θεμέλιο δημοκρατίας, καινοτομίας και ψηφιακής κυριαρχίας. Η προώθηση πολιτικών που προστατεύουν το ανοιχτό οικοσύστημα από πατεντικές απειλές αποτελεί αναγκαία επένδυση για το μέλλον.
Η Τράπεζα της Ελλάδος, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ), διοργάνωσε με επιτυχία τον 2ο Εθνικό Διαγωνισμό Εφαρμογών Ανοικτών Δεδομένων Datathon 2025. Το Σάββατο 6 και την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2025 πραγματοποιήθηκε η τελική φάση του διαγωνισμού, στο IMPACT HUB ATHENS στην Αθήνα. Μέσα από μία απαιτητική διαδικασία ξεχώρισαν οι τρεις νικητήριες ομάδες, ... Read more
Το Λουξεμβούργο εισέρχεται σε μια νέα εποχή εκσυγχρονισμένης επιδημιολογικής επιτήρησης με την έναρξη της πρωτοβουλίαςPHRESH (Public Health Rapid Epidemiological Surveillance Hub), η οποία φιλοδοξεί να μεταμορφώσει πλήρως τον τρόπο με τον οποίο η χώρα παρακολουθεί και αντιμετωπίζει τις λοιμώδεις νόσους. Στην καρδιά αυτής της προσπάθειας βρίσκεται το SORMAS, μια ανοικτού κώδικα πλατφόρμα επιτήρησης που αναπτύχθηκε αρχικά ως απάντηση στην κρίση του Έμπολα.
Αντιμετωπίζοντας τις αδυναμίες που αποκάλυψε η πανδημία
Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε τα σημαντικά κενά στα παραδοσιακά συστήματα καταγραφής και ιχνηλάτησης. Στο Λουξεμβούργο, η υπερβολική εξάρτηση από χειροκίνητες διαδικασίες —όπως η διαχείριση επαφών μέσω Excel— αποδείχθηκε ανεπαρκής σε συνθήκες μεγάλης κρίσης. Έτσι, γεννήθηκε η ανάγκη για ένα σύγχρονο, αυτοματοποιημένο και διαλειτουργικό σύστημα.
Το PHRESH, το οποίο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα συνεχιστεί έως το 2028, στοχεύει να καλύψει αυτά τα κενά μέσω μιας ολοκληρωμένης πλατφόρμας σε πραγματικό χρόνο που επιτρέπει ταχύτερη ανίχνευση επιδημιών, πιο αποδοτικό contact tracing και αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων.
SORMAS: Από την κρίση του Έμπολα σε ένα παγκόσμιο εργαλείο δημόσιας υγείας
Το SORMAS αναπτύχθηκε από γερμανικούς και νιγηριανούς επιστημονικούς φορείς υπό τον συντονισμό του Helmholtz Centre for Infection Research (HZI). Μετά την επιτυχημένη εφαρμογή του το 2015 στη Νιγηρία, δημοσιεύτηκε ως open source ώστε να είναι παγκοσμίως προσβάσιμο.
Σήμερα λειτουργεί ως ο κεντρικός κορμός των συστημάτων δημόσιας υγείας στο Λουξεμβούργο, προσφέροντας δυνατότητες όπως:
γεωγραφική απεικόνιση κρουσμάτων για εύκολο εντοπισμό hotspots,
ενσωματωμένες στατιστικές και προσαρμοζόμενα reports,
παρακολούθηση και διαχείριση και των 75 νοσημάτων υποχρεωτικής δήλωσης της χώρας.
Προσαρμογή στις ανάγκες του Λουξεμβούργου
Ένα βασικό ζήτημα που τονίζουν οι υπεύθυνοι του έργου είναι η ανάγκη για ευελιξία: το σύστημα πρέπει να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες ανάγκες της χώρας χωρίς να επηρεάζονται οι υπόλοιποι χρήστες του SORMAS διεθνώς. Όπως επισημαίνει ο Jan Böhme, Co-Managing Director της SORMAS Foundation, σημαντικό πλεονέκτημα αποτελεί το ότι το Λουξεμβούργο προσέλαβε και εκπαίδευσε δικούς του developers, διασφαλίζοντας ανεξαρτησία και αποφυγή vendor lock-in. Η υλοποίηση του PHRESH συντονίζεται από τη Διεύθυνση Υγειονομικής Επιθεώρησης του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλειας, με τη συνεργασία ειδικών Πληροφορικής και επιδημιολόγων, καθώς και με την υποστήριξη του SORMAS Foundation, η οποία ιδρύθηκε το 2022.
Αντίκτυπος και πρώτες εμπειρίες
Παρότι είναι ακόμη νωρίς για πλήρη αξιολόγηση, σύμφωνα με τη Dr. Anne Vergison, το προσωπικό έχει ήδη θετική εικόνα από το νέο σύστημα, το οποίο χαρακτηρίζουν εύχρηστο και διαισθητικό. Η αρχική ιδέα ήταν ένα σύστημα αποκλειστικά για COVID, όμως η εμπειρία της πανδημίας οδήγησε στη διεύρυνση του οράματος ώστε να καλυφθούν όλες οι λοιμώδεις νόσοι.
Ένα νέο dashboard και ευρωπαϊκή διαλειτουργικότητα
Σήμερα, η ομάδα του Λουξεμβούργου αναπτύσσει ένα νέο dashboard που θα επιτρέπει τη διαμοίραση πληροφοριών με όλους τους εμπλεκόμενους —από εσωτερικές ομάδες και υπουργεία έως άλλους φορείς και το ευρύ κοινό. Παράλληλα, ένα από τα πιο φιλόδοξα βήματα είναι η διασύνδεση του SORMAS με το ECDC(European Centre for Disease Prevention and Control). Η επόμενη έκδοση του SORMAS θα περιλαμβάνει ήδη τα πρώτα χαρακτηριστικά αυτής της διαλειτουργικότητας, όπως την αυτόματη εξαγωγή αρχείων για συγκεκριμένες ασθένειες.
Από το διάστημα στη σχολική τάξη και στο δημαρχείο
Για πρώτη φορά έχουμε ένα παγκόσμιο, υψηλής ανάλυσης τρισδιάστατο «αποτύπωμα» όλων σχεδόν των κτιρίων στον πλανήτη. Το GlobalBuildingAtlas του Τεχνικού Πανεπιστημίου Μονάχου συγκεντρώνει 2,75 δισεκατομμύρια κτίρια, με μοντέλα LoD1 σε ανάλυση 3 επί 3 μέτρα, βασισμένα σε δορυφορικές εικόνες του 2019. Το σύνολο των δεδομένων είναι ανοιχτό και διαθέσιμο για έρευνα, προγραμματιστές, δημόσιες διοικήσεις και εκπαιδευτικά ιδρύματα. (TUM)
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία και το πρόγραμμα Copernicus προσφέρουν δωρεάν και ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα των δορυφόρων Sentinel, δημιουργώντας ένα συνεχές, σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, «παράθυρο» στη Γη. (European Space Agency) Αυτή η υποδομή ανοιχτών γεωχωρικών δεδομένων, σε συνδυασμό με το GlobalBuildingAtlas, ανοίγει τεράστιες δυνατότητες όχι μόνο για την έρευνα αλλά και για τεκμηριωμένες δημόσιες πολιτικές και σύγχρονα εκπαιδευτικά σενάρια στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.
GlobalBuildingAtlas και δορυφορικά δεδομένα ως κοινό υπόβαθρο
Τα τρισδιάστατα μοντέλα κτιρίων επιτρέπουν να μετρήσουμε όχι μόνο το αποτύπωμα στο έδαφος αλλά και τον όγκο του κτιριακού αποθέματος. Αυτό δίνει νέους δείκτες, όπως ο «όγκος κτιρίων ανά κάτοικο», που συνδέονται με την πυκνότητα, την ποιότητα στέγασης και τις ανισότητες πρόσβασης σε υποδομές. (ESSD) Όταν τα δεδομένα αυτά συνδυαστούν με δορυφορικές εικόνες για θερμικά νησιά, πράσινο, πλημμύρες ή ρύπανση, η κεντρική διοίκηση και οι δήμοι αποκτούν ένα ισχυρό εργαλείο για σχεδιασμό πολιτικών αστικής ανθεκτικότητας, ενεργειακής αναβάθμισης και προσαρμογής στην κλιματική κρίση. (datos.gob.es)
Για παράδειγμα, ένας δήμος μπορεί να εντοπίσει περιοχές με υψηλή πυκνότητα, χαμηλό πράσινο και υψηλές θερμοκρασίες και να ιεραρχήσει παρεμβάσεις όπως δεντροφυτεύσεις, σκίαση δημοσίων χώρων ή προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων. Σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης, τα ίδια δεδομένα μπορούν να τροφοδοτήσουν εθνικά σχέδια στέγασης, σχολικής στέγης, υγείας ή πολιτικής προστασίας, με βάση πραγματική απεικόνιση του κτιριακού αποθέματος και των κινδύνων.
Ανθρωποκεντρική και ανοιχτή διακυβέρνηση δεδομένων
Η αξιοποίηση αυτών των δεδομένων για δημόσιες πολιτικές δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα αλλά και ζήτημα διακυβέρνησης. Ο ελληνικός κόμβος MyData υπογραμμίζει ότι η οικονομία των δεδομένων πρέπει να είναι ανθρωποκεντρική, με ενδυνάμωση των πολιτών, διαφανείς ενδιάμεσους εμπιστοσύνης και ανοιχτά πρότυπα, ώστε η αξία να μην συγκεντρώνεται σε λίγες κλειστές πλατφόρμες. (mydata.ellak.gr)
Στο πλαίσιο των δορυφορικών και 3D δεδομένων κτιρίων, αυτό σημαίνει ότι: η πρόσβαση πρέπει να γίνεται με ανοιχτές άδειες, τεκμηρίωση και πρότυπα ώστε να είναι επαναχρησιμοποιήσιμα από πανεπιστήμια, σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες και κοινότητες ανοιχτού λογισμικού, ενώ όπου τα δεδομένα συνδέονται με προσωπικές πληροφορίες (για παράδειγμα συνδυασμός με καταλόγους ιδιοκτησίας ή κοινωνικά προφίλ) απαιτούνται σαφείς μηχανισμοί συναίνεσης, ρόλος διαμεσολαβητών τύπου MyData Operators και διακριτοί σκοποί χρήσης. (mydata.ellak.gr)
Παράλληλα, το ODI Athens τονίζει ότι χωρίς ποιοτικά, ανοιχτά δεδομένα δεν υπάρχει αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη και κατ’ επέκταση δεν υπάρχουν έξυπνες πολιτικές. (odi.ellak.gr) Η επεξεργασία δορυφορικών εικόνων και 3D μοντέλων με ανοιχτά εργαλεία και διαφανείς αλγορίθμους μπορεί να παράγει δείκτες και μοντέλα που γίνονται κατανοητά, ελέγξιμα και αναπαραγώγιμα από ερευνητές, δημοσιογράφους και πολίτες. Αυτό ενισχύει τη λογοδοσία και τη δημοκρατία. (opendata.ellak.gr)
Εκπαίδευση στην εποχή των γεωχωρικών ανοιχτών δεδομένων
Για το σχολείο, τα δεδομένα του GlobalBuildingAtlas και οι εικόνες της ESA δεν είναι μόνο υλικό για ειδικούς. Μπορούν να γίνουν «ζωντανά εργαστήρια» σε μαθήματα γεωγραφίας, φυσικής, πληροφορικής, πολιτικής αγωγής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Οι μαθητές μπορούν να χαρτογραφήσουν τη γειτονιά τους σε 3D, να συγκρίνουν τον όγκο κτιρίων και την ύπαρξη πρασίνου μεταξύ περιοχών, να εξετάσουν πώς οι αστικές επιλογές επηρεάζουν τη θερμοκρασία, τις πλημμύρες ή την πρόσβαση σε σχολεία και νοσοκομεία.
Με χρήση ανοιχτού λογισμικού γεωπληροφορικής και εργαλείων οπτικοποίησης, οι σχολικές ομάδες μπορούν να σχεδιάζουν εναλλακτικά σενάρια: τι θα γίνει αν προστεθούν χώροι πρασίνου σε συγκεκριμένα οικοδομικά τετράγωνα, πώς επηρεάζεται η πρόσβαση των μαθητών στο πλησιέστερο σχολείο αν αλλάξει το οδικό δίκτυο ή αν κλείσει μια γέφυρα λόγω πλημμύρας. Έτσι καλλιεργούνται δεξιότητες δεδομένων, κριτική σκέψη και κατανόηση του πώς τα δεδομένα τροφοδοτούν δημόσιες αποφάσεις.
Ταυτόχρονα, τέτοια εκπαιδευτικά σενάρια είναι ευκαιρία να εισαχθούν οι αρχές του MyData στην τάξη: ποια δεδομένα είναι ανώνυμα και ποια προσωπικά, πότε επιτρέπεται να συνδέουμε πληροφορίες για κτίρια με πληροφορίες για ανθρώπους, πώς εξασφαλίζεται ότι οι κοινότητες δεν γίνονται αντικείμενο επιτήρησης αλλά υποκείμενο συμμετοχής στον σχεδιασμό πολιτικών. (mydata.ellak.gr)
Προς τεκμηριωμένες και συμμετοχικές δημόσιες πολιτικές
Η ελληνική δημόσια διοίκηση, σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης και αυτοδιοίκησης, έχει την ευκαιρία να συνδέσει ανοιχτά δορυφορικά δεδομένα, 3D μοντέλα κτιρίων και ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων σε μία συνεκτική στρατηγική. Η χρήση συνόλων όπως το GlobalBuildingAtlas σε συνδυασμό με Copernicus δεδομένα μπορεί να γίνει το τεχνικό υπόβαθρο για πολιτικές στέγασης, κλίματος, μεταφορών, πολιτικής προστασίας και εκπαίδευσης που βασίζονται σε πραγματικές μετρήσεις και όχι σε αποσπασματικές εκτιμήσεις. (arXiv)
Για να συμβεί αυτό, χρειάζονται τρία πράγματα: ανοιχτή υποδομή δεδομένων, ικανότητες ανάλυσης σε δημόσιους φορείς και εκπαίδευση πολιτών και μαθητών ώστε να μπορούν να διαβάζουν και να αμφισβητούν τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στις αποφάσεις. Τα ανοιχτά 3D δεδομένα κτιρίων και οι δορυφορικές εικόνες της ESA δεν είναι απλώς εντυπωσιακές τεχνολογίες. Μπορούν να γίνουν η βάση για ένα εκπαιδευτικό οικοσύστημα και για δημόσιες πολιτικές που είναι ταυτόχρονα τεκμηριωμένες, συμμετοχικές και ανθρωποκεντρικές.
—
Πηγές για το άρθρο:
1. GlobalBuildingAtlas – TUM Press Release – tum.de– Παρέχει το πλήρες υπόβαθρο για τα παγκόσμια τρισδιάστατα μοντέλα κτιρίων και δεδομένα στο GitHub.
2. Earth System Science Data – GlobalBuildingAtlas Scientific Publication – essd.copernicus.org – Επιστημονική τεκμηρίωση, μεθοδολογία και ποιότητα δεδομένων του GlobalBuildingAtlas έργου.
3. European Space Agency (ESA) – Sentinel Satellite Data Access – esa.int Πρωτογενής πηγή δορυφορικών εικόνων για ανάλυση γης και δημόσιες πολιτικές.
4. MyData Greece – Anthropocentric Data Governance – mydata.ellak.gr – Προωθεί υπεύθυνη, ανθρώπινη χρήση δεδομένων σε δημόσιες υπηρεσίες και εφαρμογές.
5. ODI Athens – Open Data Institute (GFOSS / ΕΕΛΛΑΚ) –odi.ellak.gr -Υποστηρίζει αξιοποίηση ανοιχτών δεδομένων για τεκμηριωμένες αποφάσεις και διαφάνεια.
Η ανάγκη για κοινό λεξιλόγιο στα ευρωπαϊκά data spaces
Η πρόοδος των ευρωπαϊκών data spaces δείχνει ότι το άνοιγμα και η αξιοποίηση δεδομένων δεν είναι πια μόνο ζήτημα διάθεσης αρχείων, αλλά ζήτημα κοινής κατανόησης. Χωρίς κοινές έννοιες, κοινό λεξιλόγιο και κοινά πρότυπα, τα δεδομένα παραμένουν απομονωμένα σε νησίδες που δεν μπορούν να συνεργαστούν μεταξύ τους. Η πρόσφατη επικαιροποίηση του position paper της International Data Spaces Association(IDSA) για τη σημασιολογική διαλειτουργικότητα αναδεικνύει ακριβώς αυτή την ανάγκη: η κοινή σημασία των δεδομένων πρέπει να συγκροτείται με τρόπο λειτουργικό και όχι θεωρητικό. Οι οργανισμοί χρειάζονται έναν ενιαίο τρόπο να περιγράφουν τι σημαίνει ένας όρος, ένα πεδίο ή μια μέτρηση, ώστε τα συστήματά τους να «μιλούν» πραγματικά την ίδια γλώσσα.
Η διαλειτουργικότητα δεν αφορά μόνο κάποιους τεχνικούς μηχανισμούς ανταλλαγής. Αφορά την ικανότητα διαφορετικών οργανισμών να αναζητούν, να κατανοούν και να επαναχρησιμοποιούν δεδομένα χωρίς συνεχείς παρερμηνείες. Όταν δύο φορείς χρησιμοποιούν τις ίδιες έννοιες για τους καταλόγους δεδομένων τους, τα αποτελέσματα των αναζητήσεων γίνονται συνεπή, οι όροι χρήσης πιο καθαροί και οι αυτοματοποιημένες συμβάσεις πιο αξιόπιστες. Αυτά τα στοιχεία συνθέτουν το οικοδόμημα μιας πραγματικά ανοιχτής οικονομίας δεδομένων.
Ο ρόλος του Dataspace Protocol στη μεταφορά νοήματος
Η επικαιροποίηση της IDSA υπογραμμίζει έναν κρίσιμο παράγοντα: το Dataspace Protocol. Το DSP δεν καθορίζει μόνο πώς τα συστήματα εντοπίζουν, μοιράζονται ή ζητούν δεδομένα. Καθορίζει και τη δομή των μηνυμάτων που ανταλλάσσονται. Με αυτόν τον τρόπο, το πρωτόκολλο λειτουργεί ως ραχοκοκαλιά των κοινών σημασιών σε ένα data space. Όροι όπως «κατάσταση μηχανής» ή «ενεργειακή πρόβλεψη» γίνονται κατανοητοί με ίδιο τρόπο από όλους τους συμμετέχοντες. Η σχέση ανάμεσα στη σημασιολογία και το πρωτόκολλο ανταλλαγής δεν είναι θεωρητική· είναι λειτουργική και απολύτως απαραίτητη.
Το έγγραφο της IDSA δίνει σαφέστερη καθοδήγηση για το πώς οι κατάλογοι δεδομένων, οι πολιτικές χρήσης και τα εννοιολογικά μοντέλα των επιμέρους κλάδων μπορούν να διαχειριστούν με πιο συνεπή τρόπο. Αυτές οι κοινές δομές στηρίζουν την καθημερινή λειτουργία των data spaces και δίνουν στους νεοεισερχόμενους έναν σαφή δρόμο για την υιοθέτηση προτύπων που συχνά φαίνονται δύσκολα.
Προς ένα Ευρωπαϊκό Trusted Data Framework
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη θέσει το ρυθμιστικό πλαίσιο για μια δίκαιη και ανοιχτή οικονομία δεδομένων μέσω του Data Act, του Data Governance Act και του AI Act. Το επόμενο βήμα είναι η υλοποίηση. Γι’ αυτό η Επιτροπή ανέθεσε στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης CEN, CENELEC και ETSI να δημιουργήσουν το European Trusted Data Framework(ETDF), ένα σύνολο τεχνικών προτύπων που θα μεταφράσουν τις νομικές αρχές σε πρακτικές, εφαρμόσιμες προδιαγραφές.
Το ETDF θα αποτελέσει το κοινό τεχνικό θεμέλιο για ασφαλή και συνεπή διαμοιρασμό δεδομένων ανάμεσα σε συστήματα, κλάδους και κράτη. Θα καθορίσει πώς τα δεδομένα και οι υπηρεσίες δεδομένων αλληλεπιδρούν, πώς διασφαλίζονται τα δικαιώματα και οι συναινέσεις, και πώς διατηρείται η συμβατότητα σε ολόκληρο το οικοσύστημα. Αυτό το πλαίσιο θα συνδέει λειτουργικά τον Data Act, τον AI Act και το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ψηφιακής Ταυτότητας, επιτρέποντας ένα συνεκτικό, κοινό επιχειρησιακό επίπεδο διαλειτουργικότητας.
Η διαλειτουργικότητα ως βάση εμπιστοσύνης και υιοθέτησης
Η διαλειτουργικότητα δεν είναι ένα τεχνικό πρόβλημα που λύνουν οι μηχανικοί στο παρασκήνιο. Είναι βασική προϋπόθεση για την εμπιστοσύνη. Όταν οι οργανισμοί γνωρίζουν ότι τα δεδομένα τους θα γίνουν κατανοητά και θα χρησιμοποιηθούν σωστά, τότε ενθαρρύνονται να συμμετάσχουν στα data spaces. Και όταν οι πολίτες γνωρίζουν ότι οι κανόνες χρήσης των δεδομένων τους εφαρμόζονται με διαφάνεια, αυξάνεται η κοινωνική αποδοχή των ψηφιακών υπηρεσιών.
Η δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού πλαισίου δεν είναι μόνο υπόθεση δημόσιων φορέων. Η Επιτροπή ζητά από τους οργανισμούς τυποποίησης να συνεργαστούν στενά με ΜΜΕ, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και με το Data Spaces Support Centre. Η IDSA συμμετέχει ήδη ενεργά στο έργο μέσω του JTC 25, προσφέροντας εμπειρίες από πραγματικά έργα data spaces ώστε τα πρότυπα να βασίζονται σε ό,τι λειτουργεί στον πραγματικό κόσμο.
Ένα κοινό θεμέλιο για το μέλλον της ανοιχτής οικονομίας δεδομένων
Τα ευρωπαϊκά data spaces εξελίσσονται σε γρήγορο ρυθμό, από την ενέργεια και τη μεταποίηση μέχρι την υγεία, τη γεωργία και τις έξυπνες πόλεις. Καθώς το οικοσύστημα μεγαλώνει, μικρές ασυμβατότητες στη γλώσσα, στις σημασίες και στους κανόνες μπορούν να γίνουν μεγάλα εμπόδια. Το έργο της IDSA και το European Trusted Data Framework δημιουργούν τον απαραίτητο κοινό χώρο κατανόησης για να αποφευχθούν αυτά τα εμπόδια.
Ο στόχος είναι σαφής: μια Ευρώπη όπου τα δεδομένα μπορούν να κινούνται με ασφάλεια, διαλειτουργικότητα και εμπιστοσύνη, ενισχύοντας την καινοτομία και τη δημοκρατία. Αυτό απαιτεί σταθερές τεχνικές βάσεις, κοινά πρότυπα και ανοιχτές διαδικασίες διακυβέρνησης. Η πορεία αυτή βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και η επιτυχία της θα καθορίσει το μέλλον της ανοιχτής οικονομίας δεδομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Γιατί πρέπει να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει «νοημοσύνη»
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει φτάσει πια στα σχολεία, στα πανεπιστήμια και στην καθημερινότητα των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονιών. Όμως οι συζητήσεις γύρω από το τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει συχνά βασίζονται σε λανθασμένες παραδοχές. Συγκρίνουμε την ανθρώπινη νοημοσύνη με την τεχνητή θεωρώντας ότι η πρώτη αποτελεί το μοναδικό πρότυπο και η δεύτερη ένα αντίγραφό της. Η έρευνα όμως δείχνει ότι πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικά συστήματα σκέψης, δομημένα σε τελείως διαφορετικές αρχές.
Η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι το αποτέλεσμα εκατομμυρίων χρόνων βιολογικής εξέλιξης. Έχει εξαιρετικές ικανότητες αντίληψης, μοτίβων, κοινωνικής κατανόησης και ευελιξίας, αλλά περιορισμένες δυνατότητες ακριβούς υπολογισμού, επεξεργασίας δεδομένων ή μνήμης. Αντίθετα, η τεχνητή νοημοσύνη βασίζεται σε ψηφιακά συστήματα με ταχύτητες, κλίμακα και αναλυτική ισχύ αδιανόητες για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αυτές οι διαφορές δείχνουν ότι δεν υπάρχει μία μορφή νοημοσύνης, αλλά πολλές. Και όπως επισημαίνει ο Yuval Noah Harari, η εκπαίδευση πρέπει να βοηθήσει τους νέους να κατανοήσουν ότι η δική μας νοημοσύνη, όσο μοναδική κι αν είναι, δεν αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος αλλά μία από τις πολλές πιθανές μορφές κατανόησης του κόσμου.
Η πρόκληση της ανθρωπομορφικής σκέψης
Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να αποδίδουμε στις μηχανές ανθρώπινες προθέσεις, συναισθήματα ή τρόπους σκέψης. Στην εκπαίδευση αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές παρανοήσεις. Μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να συνομιλεί με φυσικό τρόπο, αλλά δεν κατανοεί τον κόσμο, δεν έχει εμπειρίες, δεν έχει επίγνωση.
Αυτό σημαίνει ότι η εμπιστοσύνη σε τέτοια συστήματα πρέπει να βασίζεται όχι σε έναν φαινομενικά «ανθρώπινο» τρόπο αλληλεπίδρασης, αλλά σε τεκμηριωμένη αξιολόγηση: επαληθεύονται οι απαντήσεις της; λειτουργεί σωστά για τον σκοπό που σχεδιάστηκε; έχει εκπαιδευτεί σε αξιόπιστα δεδομένα;
Ο Harari τονίζει ότι το μεγαλύτερο ρίσκο δεν είναι αν τα παιδιά θα αντιγράψουν έτοιμες απαντήσεις, αλλά αν θα χάσουν την ικανότητα διάκρισης μεταξύ σκέψης και προσομοίωσης της σκέψης. Η εκπαίδευση πρέπει να θωρακίσει τους νέους απέναντι σε αυτή τη σύγχυση.
Αναπτύσσοντας την «Επίγνωση της Νοημοσύνης»
Η έρευνα προτείνει την έννοια της Intelligence Awareness, δηλαδή της εκπαίδευσης που βοηθά τους μαθητές (και τους εκπαιδευτικούς) να κατανοούν σε βάθος τις διαφορές ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για μια νέα παιδαγωγική ανάγκη που αφορά όχι μόνο τον ψηφιακό γραμματισμό, αλλά τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τη σκέψη, τη γνώση και την αλήθεια.
Μια εκπαιδευτική προσέγγιση Επίγνωσης της Νοημοσύνης θα πρέπει να περιλαμβάνει: • κατανόηση των θεμελιωδών διαφορών βιολογικής και ψηφιακής νοημοσύνης • κριτική συζήτηση για το πού υπερέχει ο άνθρωπος (κοινωνική αλληλεπίδραση, δημιουργικότητα, ευελιξία) και πού υπερέχει η μηχανή (ταχύτητα, ακρίβεια, υπολογισμοί) • επίγνωση των γνωστικών προκαταλήψεων του ανθρώπου και των περιορισμών των συστημάτων ΤΝ • αξιολόγηση της «μαύρης κουτί» λειτουργίας των συστημάτων μάθησης χωρίς ανθρωπομορφικές υποθέσεις • δεξιότητες συνεργασίας ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης σε εκπαιδευτικά και επαγγελματικά περιβάλλοντα
Η ουσία είναι ότι η εκπαίδευση πρέπει να βοηθήσει τους μαθητές να βλέπουν καθαρά: η ΤΝ δεν «σκέφτεται» όπως εμείς, άρα πρέπει να μάθουμε να συνεργαζόμαστε μαζί της αναγνωρίζοντας τόσο τις δυνατότητες όσο και τις αδυναμίες της.
Παιδαγωγικές εφαρμογές και νέα προγράμματα σπουδών
Με βάση αυτές τις ανάγκες, το σχολείο μπορεί να αξιοποιήσει την τεχνητή νοημοσύνη όχι ως αντικατάσταση της σκέψης των μαθητών, αλλά ως εργαλείο ενίσχυσης της κριτικής ικανότητας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη δημιουργία εναλλακτικών σεναρίων, στη σύγκριση λύσεων, στην ανάλυση προτύπων, στην κατανόηση πολυπλοκότητας. Παράλληλα, οι μαθητές μπορούν να εκπαιδευτούν σε ασφαλείς, παιγνιώδεις προσομοιώσεις που τους βοηθούν να πειραματιστούν με συστήματα ΤΝ, να ανακαλύψουν πού λειτουργούν καλά και πού αποτυγχάνουν.
Ένα πρόγραμμα σπουδών Επίγνωσης της Νοημοσύνης θα μπορούσε να περιλαμβάνει: • εισαγωγή στις έννοιες της ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης • εργαστήρια για γνωστικές προκαταλήψεις και λήψη αποφάσεων • δραστηριότητες διερεύνησης αλγοριθμικής συμπεριφοράς και σφαλμάτων • ανάλυση πραγματικών παραδειγμάτων χρήσης της ΤΝ στην εκπαίδευση, την πολιτική, την υγεία • συζήτηση για τα ηθικά όρια, τις κοινωνικές επιπτώσεις και την ανάγκη υπεύθυνης χρήσης
Αυτή η προσέγγιση εναρμονίζεται και με την προτροπή του Harari: τα σχολεία του 21ου αιώνα πρέπει να διδάσκουν όχι απλώς πληροφορίες, αλλά την ικανότητα διάκρισης, κρίσης, κατανόησης πολύπλοκων συστημάτων και προσαρμογής σε έναν κόσμο όπου άνθρωποι και μηχανές συνεργάζονται στενά.
Προς μια εκπαίδευση που ενδυναμώνει τον άνθρωπο
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απειλή που αντικαθιστά τον άνθρωπο, ούτε ως μαγικό εργαλείο που λύνει όλα τα προβλήματα. Ο ρόλος της στην εκπαίδευση είναι να λειτουργεί ως καθρέφτης που μας βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα πώς μαθαίνουμε, πώς σκεφτόμαστε και πώς μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι.
Με μια παιδαγωγική που βασίζεται στην Επίγνωση της Νοημοσύνης, το σχολείο μπορεί να γίνει ο χώρος όπου τα παιδιά μαθαίνουν όχι μόνο πώς λειτουργεί η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και πώς να παραμένουν βαθιά ανθρώπινα μέσα σε έναν κόσμο όπου η μηχανική νοημοσύνη θα είναι παντού. Αυτός είναι ο δρόμος προς μια εκπαίδευση που ενδυναμώνει, που χτίζει ανθεκτικότητα και που καλλιεργεί τις δεξιότητες που πραγματικά απαιτεί ο 21ος αιώνας.
—
Κύρια πηγή του άρθρου: Human- versus Artificial Intelligence – pmc.ncbi.nlm.nih.gov
Περισσότερες από 1.900 εικόνες με μνημεία της Ελλάδας επιφορτώθηκαν στα Commons στο πλαίσιο του ελληνικού σκέλος του διαγωνισμού Wiki Loves Monuments 2025, του διεθνούς διαγωνισμού φωτογραφίας μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, οποίος διήρκησε καθ΄ όλη τη διάρκεια του Οκτωβρίου.
Οι συμμετέχοντες στο ελληνικό σκέλος του διαγωνισμού διαγωνίστηκαν για τα εξής βραβεία:
1η θέση: Δωροκάρτα 400 ευρώ
2η θέση: Δωροκάρτα 300 ευρώ
3η θέση: Δωροκάρτα 250 ευρώ
Στους διαγωνιζόμενους που κατέκτησαν τις 10 υψηλότερες θέσεις στην κατάταξη θα δοθεί επίσης και από ένα πόστερ με τη φωτογραφία με την οποία συμμετείχαν.
Ακολουθούν οι 10 νικήτριες εικόνες του διαγωνισμού, οι οποίες έχουν ήδη υποβληθεί και στο διεθνή διαγωνισμό. Οι νικητές της διεθνούς φάσης του διαγωνισμού με τα αντίστοιχα βραβεία θα ανακοινωθούν πιθανότατα τον Ιανουάριο 2026.
Το SEMIC 2025 ολοκληρώθηκε φέτος στην Κοπεγχάγη με έναν εντυπωσιακό απολογισμό: πάνω από 500 συμμετέχοντες επί τόπου, περισσότερους από 3.500 διαδικτυακούς θεατές από 65 χώρες, περισσότερους από 100 ομιλητές, καθώς και δεκάδες εργαστήρια, παρουσιάσεις και συζητήσεις υψηλού επιπέδου. Η διοργάνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε συνεργασία με την Δανική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, επιβεβαίωσε τη θέση της ως το σημαντικότερο ευρωπαϊκό γεγονός για την διαλειτουργικότητα και τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημόσιου τομέα.
Με κεντρικό θέμα το «Interoperability for impact», το συνέδριο ανέδειξε ότι η διαλειτουργικότητα δεν είναι πλέον μια τεχνική έννοια περιορισμένη στα πληροφοριακά συστήματα· είναι εργαλείο πολιτικής, οικονομικής αποδοτικότητας, κυριαρχίας και δημοκρατίας.
Η διαλειτουργικότητα ως πολιτική και οικονομική αναγκαιότητα
Η Εκτελεστική Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ψηφιακή Κυριαρχία, την Ασφάλεια και τη Δημοκρατία, Henna Virkkunen, έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα: η διαλειτουργικότητα παράγει απτό αντίκτυπο — μειώνει κόστος, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα, αποτρέπει την επανάληψη προσπαθειών και επιταχύνει την καινοτομία.
Η Virkkunen υπογράμμισε ότι το ζήτημα δεν είναι τεχνικό αλλά βαθύτατα πολιτικό: από την άμυνα και την υγεία μέχρι την εκπαίδευση και την πράσινη μετάβαση, η Ευρώπη χρειάζεται ψηφιακές υποδομές που να συνεργάζονται, να μοιράζονται δεδομένα και να αξιοποιούν κοινά πρότυπα.
Η Veronica Gaffey, Γενική Διευθύντρια της DIGIT, υπενθύμισε ότι η Δανία αποτελεί πρότυπο ψηφιακής διακυβέρνησης, καθώς το Digital Ready Legislation Programme της χώρας αποτέλεσε τη βάση για το αντίστοιχο πρόγραμμα της Επιτροπής. Η διαλειτουργικότητα, όπως τόνισε, πρέπει να είναι κάτι που «οι πολίτες νιώθουν, οι επιχειρήσεις εμπιστεύονται και οι διοικήσεις αξιοποιούν».
Ψηφιακή κυριαρχία: η μεγάλη ευρωπαϊκή πρόκληση
Μία από τις πιο δυνατές τοποθετήσεις ήρθε από την Francesca Bria, τιμώμενη καθηγήτρια στο UCL και κεντρική ομιλήτρια του συνεδρίου. Για την Bria, η ψηφιακή κυριαρχία είναι ζήτημα στρατηγικής επιβίωσης της Ευρώπης:
η Ευρώπη πρέπει να αναπτύξει AI-ready, διαλειτουργικές δημόσιες υποδομές,
οι τεχνολογικές λύσεις πρέπει να κατασκευάζονται και να κυβερνώνται εντός Ευρώπης,
η κανονιστική ισχύς της ΕΕ πρέπει να συνοδευτεί από τεχνολογική ικανότητα, όχι μόνο κανόνες.
«Αν δεν ελέγχεις τις ψηφιακές υποδομές σου τον 21ο αιώνα, δεν ελέγχεις το μέλλον σου», τόνισε χαρακτηριστικά.
Η ανάγκη για επιτάχυνση αποτυπώθηκε και στις παρεμβάσεις των στελεχών της DIGIT, Leontina Sandu και Cristina Cosma, οι οποίες υπογράμμισαν ότι η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης οδηγεί την Ευρώπη σε νέα φάση ψηφιακού μετασχηματισμού, με την στρατηγική ApplyAI να λειτουργεί ως πυξίδα.
Τα Βραβεία Public Sector Tech Watch 2025: Πρωτοποριακές λύσεις με πραγματικό αντίκτυπο
Από τις 57 υποψήφιες δημόσιες πρωτοβουλίες, ξεχώρισαν οι εξής:
G2C Βραβείο: το Υπουργείο Ψηφιακού Μετασχηματισμού της Ουκρανίας για το Diia, τον πρώτο εθνικό κυβερνητικό AI Agent στον κόσμο.
G2G Βραβείο: ο Δήμος Βιέννης για το WienKI, μια ολιστική πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης για τη δημόσια διοίκηση.
Απονεμήθηκαν επίσης εύφημες μνείες στην Καταλονία (γενετική AI για τη σύνταξη περιβαλλοντικών αναφορών) και στο γερμανικό UBA/BfN (AI για την ανίχνευση παράνομου εμπορίου προστατευόμενων ειδών).
Για τον Luca Tangi από το JRC, αυτή η αυξημένη συμμετοχή επιβεβαιώνει μια γενικότερη τάση: ο δημόσιος τομέας στην Ευρώπη ενθουσιάζεται όλο και περισσότερο με την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και τη διάχυση καλών πρακτικών.
SEMIC EXPO: Η ευρωπαϊκή σκηνή της τεχνολογικής καινοτομίας
Το παράλληλο SEMIC EXPO φιλοξένησε δεκάδες οργανισμούς, εταιρείες και ερευνητικά προγράμματα. Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά:
λύσεις για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της δημόσιας διοίκησης,
εργαλεία ενίσχυσης της διαλειτουργικότητας,
εφαρμογές AI και δεδομένων που θέτουν νέα πρότυπα για τα κράτη-μέλη.
Η παρουσία της ομάδας του Interoperable Europe επέτρεψε στους επισκέπτες να γνωρίσουν το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF), την ομώνυμη πλατφόρμα και την κοινότητά της.
Workshops: λύσεις, ιδέες και νέες συμμαχίες
Η πρώτη ημέρα του συνεδρίου αφιερώθηκε σε μια σειρά από εργαστήρια που εστίασαν σε:
σημασιολογική διαλειτουργικότητα,
AI και data spaces,
core vocabularies,
digital-ready νομοθέτηση.
Το πιο σημαντικό όμως αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο οι ιδέες αλλά και οι νέες διασυνδέσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ των συμμετεχόντων, δίνοντας ώθηση σε μια νέα ευρωπαϊκή κοινότητα πρακτικής.
Όπως σχολίασε χαρακτηριστικά η Associate Professor Emilija Stojmenova Duh, η μεγαλύτερη πρόκληση παραμένει ότι πολλοί ακόμη δεν κατανοούν τι είναι η διαλειτουργικότητα ή τη θεωρούν πρόσθετο βάρος. «Πρέπει να βγούμε προς τα έξω και να διαδώσουμε το μήνυμα».
Ένα συνέδριο που επιβεβαίωσε το διακύβευμα της εποχής
Το SEMIC 2025 δεν ήταν απλώς ένα τεχνολογικό συνέδριο. Ήταν μια κοινή διακήρυξη για το μέλλον της Ευρώπης: ότι η ψηφιακή κυριαρχία, η δημοκρατική ανθεκτικότητα και η καινοτομία απαιτούν διαλειτουργικές υποδομές, ευρωπαϊκά τεχνολογικά οικοσυστήματα και συνεργασία σε ηπειρωτική κλίμακα.
Ήταν, με τα λόγια των Adam Lebech και Natalia Aristimuño Pérez, μια ακόμη «σύνοδος στον καθεδρικό ναό της Σημασιολογίας» — εκεί όπου χτίζεται κομμάτι-κομμάτι το ψηφιακό μέλλον της Ευρώπης.
Ο Ugo Vallauri, συνιδρυτής του Restart Project[1], συνομιλεί με τη Δώρα Κοτσακά συντονίστρια του Παρατηρητηρίου των Κοινών του ΕΝΑ, σχετικά με το τι μπορούμε να περιμένουμε από την εφαρμογή του «δικαιώματος στην επισκευή», το οποίο συνιστά πλέον ψηφισμένη Οδηγία της ΕΕ, και για ποιους λόγους αυτό είναι σημαντικό.
Η θεμελίωση του δικαιώματος στην επισκευή συνδέεται με ευκολότερη και φτηνότερη πρόσβαση στην επιδιόρθωση των συσκευών, κάτι που προϋποθέτει ότι οι κατασκευαστές δεν θα καθιστούν μη προσβάσιμη τη σχετική πληροφορία, καθώς και ότι τα απαιτούμενα εργαλεία και ανταλλακτικά θα είναι ευρέως διαθέσιμα. Συνδέεται με την επέκταση του εσωτερικού κύκλου της κυκλικής οικονομίας με στόχο τη διατήρηση των προϊόντων σε χρήση για μεγαλύτερο διάστημα και τη μείωση της ζήτησης για νέα. Το Restart Project λειτούργησε ως οργανωτική ραχοκοκαλιά του νομοθετικού κινήματος Right to Repair. Θέτει ως στόχο την ανάδυση μία νέας οικονομίας της επισκευής που θα ευνοεί τους ανθρώπους και τον πλανήτη και τεκμηριώνει τη θέση ότι μία πραγματική και δίκαιη πράσινη μετάβαση περιλαμβάνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην επισκευή και μειώνει το κόστος για τους καταναλωτές.
Το Restart Project υποστηρίζει την επισκευή και επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων τεχνολογίας εδώ και μία δεκαετία τόσο μέσα από fora, repair cafes, εκδηλώσεις σε φυσικούς χώρους όσο και ως κόμβος ψηφιακής δικτύωσης. Στο πλαίσιο αυτό δημιούργησε εξειδικευμένα προγράμματα για την ψηφιακή συμπερίληψη και απευθύνθηκε σε υποεκπροσωπούμενες ομάδες. Αυτή η διαρκώς διευρυνόμενη παγκόσμια κοινότητα πέτυχε όχι μόνο να δώσει νέα πνοή σε προηγούμενες τεχνολογίες, αλλά και να διεξάγει έρευνα στο πεδίο η οποία απέδωσε δεδομένα σχετικά με τον αντίκτυπο που η επαναχρησιμοποίηση και η επισκευή μπορούν να έχουν στο περιβάλλον. Η ύπαρξη διαθέσιμων δεδομένων έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αλλαγή των πολιτικών σχετικά με τη ρύθμιση που αφορά τις συσκευές τεχνολογίας.
Τα παραπάνω αποκτούν και γεωπολιτικό ενδιαφέρον υπό το πρίσμα της ανάγκης αύξησης της αυτονομίας της ΕΕ σε κρίσιμες πρώτες ύλες. Τα υλικά που είναι απαραίτητα είναι περιορισμένα και επιπλέον σε πολύ μικρό βαθμό διαθέσιμα στην ΕΕ. Η νέα ευρωπαϊκή Οδηγία «Directive on common rules promoting the repair of goods»[2] εκτιμά ότι η επαναχρησιμοποίηση και η επισκευή θα συμβάλλουν σε αυτό τον στόχο, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει τις υπηρεσίες επισκευής ως δικαίωμα των ευρωπαίων πολιτών[3].
Πότε και με ποια οργανωτική μορφή ξεκίνησε το ‘Restart Project’; Σε ποια ανάγκη θελήσατε να ανταποκριθείτε με αυτή την πρωτοβουλία;
Η πρωτοβουλία ‘Restart Project’ ξεκίνησε το 2012 στο Ηνωμένο Βασίλειο ως Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση και η πρώτη μας ανοιχτή εκδήλωση έγινε το 2013. Το 2019 ξεκινήσαμε την ευρωπαϊκή καμπάνια ‘Right to Repair’ η οποία λειτούργησε ως βασικός βραχίονας προώθησης του συνόλου των δράσεων μας, από τις δραστηριότητες των κοινοτήτων, έως την προσπάθεια επιρροής σε ευρωπαϊκό επίπεδο της νομοθετικής διαδικασίας. Η πλειοψηφία των εργαζομένων μας βρίσκεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, ωστόσο προσωπικό υπάρχει και στο Βέλγιο και την Ιταλία.
Από την πρώτη στιγμή μας ενδιέφερε να καταδείξουμε ότι μέχρι τώρα η δυνατότητα επισκευής δεν υφίσταται, με αποτέλεσμα τα προϊόντα να καταλήγουν στα απορρίμματα χωρίς να είναι απαραίτητο. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της απουσίας επιλογών επισκευής, αλλά και της τάσης στον σχεδιασμό των προϊόντων να καθίστανται περισσότερο περίπλοκα και να είναι δυσκολότερο να επισκευαστούν. Επιπλέον, προκύπτει και ως πολιτισμικό αποτέλεσμα, καθώς οι άνθρωποι χάνουν όλο και περισσότερο τη γνώση σχετικά με την επισκευή των προϊόντων. Αντίθετα, βομβαρδίζονται από διαφημίσεις και πλατφόρμες που προσπαθούν να τους πουλήσουν όσο μπορούν περισσότερα. Με αυτόν τον τρόπο καταλήγουμε να αντικαθιστούμε προϊόντα τα οποία θα μπορούσαν εύκολα να διορθωθούν.
Πρόκειται για μία οικονομία με διαρκώς αυξανόμενες επιδιώξεις μεγέθυνσης σε συνδυασμό με μία κουλτούρα διαρκούς κατανάλωσης και πρακτικές που οδηγούν σε περισσότερα απορρίμματα. Σε πρόσφατη μελέτη μας, καταγράψαμε τα προϊόντα που κατέληξαν σε κέντρα ανακύκλωσης στο δυτικό Λονδίνο. Επρόκειτο για συσκευές που σε ποσοστό 35% ακόμα λειτουργούσαν, ενώ το 10% χρειαζόταν ελάχιστη επιδιόρθωση. Αυτό αποδεικνύει ότι εξαιτίας της αποτυχίας της αγοράς να καλύψει αυτή την ανάγκη οι άνθρωποι καταλήγουν να πετούν τα προϊόντα.
Εμείς συγκροτήσαμε ένα δίκτυο αυτοοργανωμένων πρωτοβουλιών. Πρόκειται για ομάδες που επιλέγουν οι ίδιες τις δράσεις τους, δεν εξαρτώνται από το ‘Right to Repair’ και δεν αποτελούν κάποιου είδους franchise. Αυτό που μοιράζονται ως κοινή πρακτική είναι η διοργάνωση τακτικών συναντήσεων με συχνότητα μία φορά το μήνα ή τα σαββατοκύριακα, στο πλαίσιο των οποίων οι άνθρωποι επισκευάζουν συσκευές συνεργατικά, από κοινού και δωρεάν. Σε αρκετές περιπτώσεις το ‘Right to Repair’ ξεκίνησε τέτοιου τύπου ομάδες στο Λονδίνο και διοργάνωσε δραστηριότητες συλλογικής επισκευής για μεγάλα χρονικά διαστήματα των οποίων τα αποτελέσματα καταγράφαμε στοχεύοντας στην ανάδειξη του ζητήματος στην ατζέντα. Σύντομα δημιουργήθηκε πλήθος ομάδων στις οποίες παρείχαμε μία ψηφιακή πλατφόρμα που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν προκειμένου να εισάγουν δεδομένα και να λάβουν άμεσα εκτίμηση σχετικά με την περιβαλλοντική αποτίμηση της δουλειάς τους. Για παράδειγμα, «aν επιδιορθώσεις είκοσι προϊόντα ένα απόγευμα σε μία διοργάνωση, πόσα κιλά απορριμμάτων και εκπομπής άνθρακα καταφέρνεις να περιορίσεις;». Από την πλευρά μας, συλλέγαμε αυτά τα δεδομένα για όλα τα είδη συσκευών και σταδιακά οργανώσαμε ένα μεθοδολογικό πρότυπο το οποίο χρησιμοποιήθηκε και από άλλες πλατφόρμες. Κάθε έξι μήνες δημοσιεύουμε τα ευρήματα, ανοικτά υπό άδειες creative commons και χρησιμοποιούμε την παραγόμενη γνώση προκειμένου να συμβάλλουμε στη διαδικασία διαμόρφωσης σχετικών πολιτικών.
Τι σημαίνει στην πράξη ότι το «δικαίωμα στην επισκευή» έγινε ευρωπαϊκή νομοθεσία; Ποιες αλλαγές θα δουν οι καταναλωτές σε hardware και software;
Η νομοθεσία είναι τελική και δημοσιευμένη και είναι σημαντικό ότι περιλαμβάνει smartphones και tablets, με συγκεκριμένη αναφορά στον οικοσχεδιασμό αυτών των προϊόντων. Από τον Ιούνιο του 2025 όλα τα νέα μοντέλα που βγαίνουν στην αγορά θα πρέπει να υποστηρίζονται από προσβάσιμα ανταλλακτικά με διαθέσιμες τις απαραίτητες πληροφορίες επισκευής από τον κατασκευαστή. Η οδηγία θα έχει εφαρμογή ως προς το hardware όσο το προϊόν κυκλοφορεί και για 7 χρόνια από την απόσυρσή του από την αγορά. Ως προς το software, θα πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα updates τουλάχιστον για 5 χρόνια.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ζήτημα της αντικατάστασης των μπαταριών από τους χρήστες, όπως και η δυνατότητα διατήρησης της αρχικής τους φόρτισης για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Όλες οι μπαταρίες μετά από 800 φορτίσεις θα πρέπει να διατηρούν τουλάχιστον το 80% της αρχικής τους ικανότητας φόρτισης. Η τεχνολογία υπάρχει. Ωστόσο, είναι θέμα ρύθμισης η αντικατάσταση τους να είναι προσβάσιμη από τους καταναλωτές κάτι που προβλέπεται σε ένα νέο Κανονισμό της ΕΕ που είναι αξιοπρόσεκτος. Από το 2027 για όλα τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται από τους καταναλωτές και χρειάζονται κάποια στιγμή αντικατάσταση μπαταρίας, αυτή η αντικατάσταση θα πρέπει να μπορεί να γίνει απευθείας από τους χρήστες. Θα είναι νόμιμο οι μπαταρίες να πωλούνται χωριστά, όπως συμβαίνει για τις ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες, τις ξυριστικές μηχανές και άλλα προϊόντα. Είναι πιθανό να υπάρξουν κάποιες εξαιρέσεις, αλλά όπως και να έχει πρόκειται για μία μεγάλη αλλαγή. Η αντικατάσταση θα γίνεται χωρίς εμπλοκή του κατασκευαστή και επίσης οι τιμές θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες έτσι που να μην αποθαρρύνουν τους ανθρώπους.
Μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι σχετικές πολιτικές που επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Αυστρία υπάρχει ταμείο επισκευής στο οποίο οι πολίτες μπορούν να κάνουν αίτηση και να αποζημιωθούν για το 50% του κόστους επιδιόρθωσης συγκεκριμένων προϊόντων. Μέτρα τέτοιου είδους μπορούν να δώσουν ώθηση στην οικονομία της επισκευής, να μειώσουν τα απορρίμματα και να δημιουργήσουν ένα σύστημα με μεγαλύτερη ισορροπία.
Πρόσφατα λάβατε το European Citizens Science Award της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μία διάκριση που μπορεί να ενισχύσει τη δράση σας με ποικίλους τρόπους. Με τι τύπου χρηματοδότηση κατορθώσατε να λειτουργήσετε μέχρι σήμερα;
Υπήρξαν διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης. Ως μη κερδοσκοπική οργάνωση υποστηριζόμαστε από ένα εύρος πηγών το οποίο συνδέεται με το αντικείμενο των εκάστοτε πρότζεκτ. Για παράδειγμα, ένα μέρος της δουλειάς μας εμπίπτει στη χειρωνακτική δραστηριότητα, όπως κάποιοι πειραματικοί φυσικοί χώροι στους οποίους οι άνθρωποι πλέον συναντώνται και επιδιορθώνουν σε πιο σταθερή βάση. Πρόκειται για μία δραστηριότητα για την οποία έχουμε λάβει χρηματοδότηση από τα έσοδα του εθνικού λαχείου του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο παρελθόν έχουμε λάβει χρηματοδότηση και από πλήθος άλλων ιδρυμάτων όπως Nesta, Modesta κ.ά., κάτι που βοήθησε με την ψηφιακή πλατφόρμα που περιέγραψα προηγούμενα. Το Shatowork Foundation υποστήριξε όλη τη δουλειά σχετικά με τη συγκέντρωση και επεξεργασία δεδομένων, όπως και την έρευνα και τη καθιέρωση της καμπάνιας ‘Right to Repair’.
Η χρηματοδότηση από πανεπιστημιακές πηγές ήταν πολύ περιορισμένη. Υπήρξε ενδιαφέρον από τα πανεπιστήμια, αλλά σε διαφορετικό επίπεδο. Μας καλούσαν συχνά για τη διοργάνωση σχετικών εκδηλώσεων ή για να δώσουμε ομιλίες. Ήταν συχνότερο να έρχονται τα πανεπιστήμια σε εμάς για να μας ζητήσουν υποστηρικτικές επιστολές για τις δικές τους προσπάθειες εύρεσης χρηματοδότησης ή σε άλλες περιπτώσεις πανεπιστήμια χρηματοδοτήθηκαν προκειμένου να μελετήσουν τη δική μας προσπάθεια, αλλά χωρίς εμείς να λαμβάνουμε κάποια ενίσχυση.
Το European Citizens Science Award περιλαμβάνει και χρηματικό έπαθλο 20.000 ευρώ. Στην πραγματικότητα λάβαμε ένα σημαντικό ποσό για έρευνα συνδεόμενη με το «δικαίωμα στην επισκευή» αφού κατορθώσαμε να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον του κοινού σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Συνεχίζουμε να πιέζουμε και για άλλα τμήματα της νομοθεσίας που πρέπει να προχωρήσουν και επιδιώκουμε να καταστήσουμε εμφανή την ανάγκη για πρόσβαση στην επισκευή. Ένα από τα εργαλεία για να το πετύχουμε είναι η δημιουργία περισσότερων φυσικών χώρων όπου οι άνθρωποι συναντώνται και επισκευάζουν από κοινού, ιδιαίτερα προϊόντα για τα οποία κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται στην αγορά.
Στο Λονδίνο δημιουργήσαμε ένα διευθυντήριο επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην επιδιόρθωση τις οποίες θεωρούμε αξιόπιστες. Δίνουν εγγύηση επισκευής και λαμβάνουν καλές βαθμολογίες και σχόλια. Ωστόσο, ο αριθμός των επισκευαστών που πληροί αυτά τα κριτήρια καλύπτει πολύ μικρά ποσοστά της επισκευαστικής αγοράς. Πολλά laptops, smartphones, tablets στερούνται της δυνατότητας επισκευής. Υπάρχει μία μεγάλη γκάμα συσκευών που οι άνθρωποι συνήθως φέρνουν στις εκδηλώσεις που οργανώνουμε, από συσκευές κουζίνας, έως εκτυπωτές και ακουστικά. Για αυτά τα είδη προϊόντων σχεδόν δεν υφίσταται η επιλογή της επισκευής στην αγορά. Θέλουμε να δούμε την ανάδυση μία νέας οικονομίας της επισκευής που θα ευνοεί τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Πιστεύουμε ότι μία πραγματική και δίκαιη πράσινη μετάβαση περιλαμβάνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην επισκευή και μειώνει το κόστος για τους καταναλωτές.
Η ρύθμιση από την πλευρά της ΕΕ είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα και έρχεται να αντικαταστήσει το σύστημα εθελοντικών συμφωνιών με τις εταιρείες όπως λειτουργούσε μέχρι σήμερα. Γιατί πιστεύετε ότι αυτή η μετάβαση ήταν απαραίτητη;
Είμαστε εναντίον των εθελοντικών συμφωνιών γιατί τείνουν να είναι υπαγορευμένες από τη βιομηχανία και κατά συνέπεια όχι ιδιαίτερα φιλόδοξες. Αυτό είναι το λιγότερο που μπορώ να πω. Για παράδειγμα, οι κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών έχουν ιδιαίτερα μεγάλες ανάγκες ενεργειακής κατανάλωσης. Η ενεργειακή τους αποδοτικότητα συνδέεται και με τα υλικά που χρησιμοποιούνται προκειμένου να έχουμε προϊόντα που να είναι ευκολότερο να επισκευαστούν όταν χρειάζεται. Στην εθελοντική συμφωνία που αφορά τα συγκεκριμένα προϊόντα υπάρχουν κάποιες γελοίες εξαιρέσεις όπως οι μεταφερόμενες κονσόλες video game. Πολύ σημαντικά τμήματα της αγοράς – όπως όλα τα Nintendo Switch που είναι η πιο γνωστή μεταφερόμενη κονσόλα – εξαιρούνται από όποια συμφωνία σχετική με προδιαγραφές οικοσχεδιασμού. Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφώνησε να εργαστεί προς την κατεύθυνση της νομοθεσίας με υποχρεωτικές προδιαγραφές για μελλοντικά προϊόντα, όπως οι εκτυπωτές και τα scanner που αναπτύσσονται σήμερα.
Προκειμένου να έχει εφαρμογή το δικαίωμα στην επισκευή χρειαζόμαστε ειδικές συμφωνίες μεταξύ ΕΕ και Bιομηχανίας για κάθε μεμονωμένο προϊόν;
Υπάρχουν δύο πλευρές στο δικαίωμα στην επισκευή. Η μία έχει να κάνει με τον σχεδιασμό των προϊόντων και υπάγεται στην οδηγία σχετικά με τον οικοσχεδιασμό. Εδώ εντάσσεται και η νομοθεσία για τα smartphones, η οποία συνιστά τομή. Στη βάση του σχεδιασμού είναι απαραίτητο να προκύψει νομοθεσία για κάθε προϊόν χωριστά. Πρόκειται για μία πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Για αυτό το λόγο σήμερα η ΕΕ επεξεργάζεται ένα πλαίσιο πολιτικών για τον μελλοντικό οικοσχεδιασμό των προϊόντων το οποίο θα λειτουργήσει ως νομοθεσία αναφοράς. Βρίσκεται στο στάδιο των τελικών διαπραγματεύσεων μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και ως Right to Repair εργαζόμαστε προκειμένου να το καταστήσουμε όσο πιο φιλόδοξο γίνεται. Για παράδειγμα, περιλαμβάνει απαγόρευση της καταστροφής απούλητων προϊόντων. Εμείς απαιτήσαμε η μελλοντική νομοθεσία σχετικά με τον οικοσχεδιασμό των προϊόντων να αποκτήσει μία οριζόντια προσέγγιση. Η εφαρμογή κάποιων αρχών, όπως η διαθεσιμότητα ανταλλακτικών και ο σχεδιασμός προϊόντων που διευκολύνει την επισκευή αντί για την ανακύκλωση να είναι αυτόματη σε μία μεγάλη γκάμα προϊόντων. Για παράδειγμα, σε όλα τα ICT (Information and Communication Technology) προϊόντα από τα laptops έως τα ακουστικά. Πρόκειται για ένα από τα πάγια και κύρια αιτήματά μας.
Η δεύτερη πλευρά του δικαιώματος στην επισκευή στην οποία εστιάζουμε έχει να κάνει με τα δικαιώματα των καταναλωτών. Η υπό νομοθετική επεξεργασία συμπληρωματική διάσταση αναμένεται μέσα στους επόμενους μήνες και αφορά τις υποχρεώσεις των κατασκευαστών στην περίπτωση που ένα προϊόν χαλάσει εντός της περιόδου που καλύπτει η εγγύηση ή πέρα από αυτή. Σήμερα αν ένας κατασκευαστής σου πουλήσει προϊόν το οποίο χαλάσει μέσα στα δύο πρώτα χρόνια, μπορεί να σου στείλει ένα νέο προς αντικατάσταση. Από περιβαλλοντική σκοπιά αυτό είναι προβληματικό. Πιέζουμε προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι οι κατασκευαστές θα αναλάβουν την ευθύνη για τα προϊόντα τους και θα πρέπει να τα επισκευάζουν ανεξάρτητα από το πόσο θα τους κοστίζει. Αν κοστίζει περισσότερο η επισκευή από την αντικατάσταση, είναι δικό τους πρόβλημα. Θα πρέπει να τα φτιάχνουν έτσι που να είναι ευκολότερο να επισκευαστούν και όχι το αντίστροφο.
Μία άλλη παράμετρος αφορά το τι μπορούν να περιμένουν οι καταναλωτές αν ένα προϊόν χαλάσει μετά τη λήξη της εγγύησης. Εμείς πιστεύουμε ότι η αύξηση του εύρους των ανταλλακτικών και της πληροφορίας που θα έπρεπε να είναι διαθέσιμη σε όλους, συνεπάγεται και την ανάδυση ανεξάρτητων υπηρεσιών επισκευής. Στην μελλοντική νομοθεσία περιλαμβάνεται το αίτημα που έχουμε διατυπώσει σχετικά με την υποχρέωση των κατασκευαστών συγκεκριμένων κατηγοριών προϊόντων, να συνεχίζουν να παρέχουν υπηρεσίες επισκευής ακόμα και μετά τη λήξη της εγγύησης. Δεν υποστηρίζουμε ότι αυτό θα πρέπει να το κάνουν χωρίς αμοιβή. Πιστεύουμε, όμως, ότι δεν μπορούν απλά να ξεχνάνε την ύπαρξη του προϊόντος που έβγαλαν στην αγορά.
Ποιος είναι ο ρόλος και το μερίδιο στην αγορά που μπορούν να έχουν οι ανεξάρτητοι επισκευαστές; Τι περιθώριο αφήνει το επιχειρηματικό μοντέλο των βιομηχανικών κατασκευαστών όπως λειτουργεί σήμερα;
Εμείς υποστηρίζουμε τη συμπληρωματικότητα, ιδιαίτερα για προϊόντα χαμηλότερης αξίας. Το καλύτερο σενάριο θα ήταν να μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε ότι τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί σωστά και με επάρκεια ώστε να μην είναι δύσκολη ή ακριβή η επισκευή τους, καθώς και ότι τα ανταλλακτικά θα είναι εγγυημένα και διαθέσιμα. Σε αυτή την περίπτωση οι άνθρωποι θα είχαν τη δυνατότητα να διαλέξουν τους επισκευαστές τους και να έχουν αποτέλεσμα με μικρότερο κόστος. Σίγουρα δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι οι κατασκευαστές απλά αρνούνται να επισκευάσουν συγκεκριμένα προϊόντα, τα οποία προηγούμενα ήταν χαρούμενοι να πωλούν. Δεν είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν υπηρεσίες επισκευής μετά τη λήξη της εγγύησης και στην πραγματικότητα πολλοί δεν παρέχουν αυτή την υπηρεσία ούτε κατά τη διάρκεια της εγγύησης. Προτιμούν να σου στείλουν μία νέα συσκευή.
Υποστηρίζετε ότι το δικαίωμα στην επισκευή είναι κάτι διαφορετικό από την κυκλική οικονομία και ότι είναι προβληματικό να τα συγχέουμε. Ποιες είναι οι σημαντικές διαφορές;
Πιστεύουμε ότι πρέπει να εστιάσουμε στην επέκταση του εσωτερικού κύκλου της κυκλικής οικονομίας. Είναι σημαντικό να διατηρούμε τα προϊόντα σε χρήση για μεγαλύτερο διάστημα και να μειώνουμε την ζήτηση για νέα. Η κυκλική οικονομία συχνά χρησιμοποιείται ως δικαιολογία από τις εταιρείες προκειμένου να ζητάνε την επιστροφή των συσκευών, ενώ στη συνέχεια σου πουλάνε μία νέα. Θέλουμε να το αλλάξουμε αυτό. Να δοθούν κίνητρα στις εταιρείες να υποστηρίξουν και να διατηρήσουν τα υπάρχοντα προϊόντα όσο περισσότερο γίνεται και να μειώσουν την πίεση για ανακύκλωση και μόνο. Να υποστηρίξουν και να διατηρήσουν την επισκευή και επαναχρησιμοποίηση αυτών που ήδη υπάρχουν.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε όλα τα παραπάνω από γεωπολιτική σκοπιά. Γνωρίζουμε ότι η ΕΕ αξιολογεί το θέμα της αυτονομίας της σε κρίσιμες πρώτες ύλες πολύ υψηλά στην ατζέντα. Σε ποιο βαθμό συνδέεται αυτή η συζήτηση με το δικαίωμα στην επισκευή;
Αυτό το διάστημα βρίσκεται υπό επεξεργασία η Critical Raw Materials Act στις εργασίες της οποίας συμμετέχουμε ως European Right to Repair. Επιδιώκουμε να καταστήσουμε σημείο κλειδί αυτής της ευρωπαϊκής πράξης τη μέριμνα για μεγαλύτερη επισκευασιμότητα και επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων και των μερών τους. Η μείωση του ποσοστού των κρίσιμων πρώτων υλών (CRM) που απαιτούνται είναι απολύτως κρίσιμη. Το ποσοστό της ανακύκλωσης είναι πολύ μικρό και επιπλέον πολλά από αυτά τα υλικά δεν μπορούν να ανακυκλωθούν αποτελεσματικά.
Πραγματικά υπάρχει μία πλευρά που αποκαλύπτεται όταν συνειδητοποιείς την αξία των εξαρτημάτων και της χρήσης τους για μεγαλύτερο διάστημα. Για παράδειγμα, αντί να στέλνεις κινητά τηλέφωνα με μόνο πρόβλημα τις σπασμένες οθόνες στην Κίνα προκειμένου να «ανακαινιστούν»[4] (refurbished electronics), μπορείς να επενδύσεις στην επισκευή σε αυτόν τον τομέα και να εξαρτάσαι λιγότερο από την εισαγωγή πρώτων υλών. Για τα περισσότερα από τα CRMs που χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα για βασικά μέρη των smartphones, τα ποσοστά που ελέγχει η Κίνα είναι πραγματικά τεράστια. Αυτό που έχει σημασία είναι τα υλικά που χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένα μέρη των προϊόντων.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πώς αντιμετωπίζουν το θέμα; Υπάρχει αντίστοιχο κίνημα για το δικαίωμα στην επισκευή;
Στις ΗΠΑ η προσέγγιση διαφέρει ανάλογα με την Πολιτεία. Σε κάποιες, όπως στη Νέα Υόρκη και τη Μινεσότα έχουν σημειωθεί αρκετές επιτυχίες και υπάρχει σημαντική υποστήριξη. Στην Καλιφόρνια έχει ξεκινήσει μία σχετική διαδικασία με ανοιχτή υποστήριξη από την Αpple, κάτι το οποίο είναι πολύ ενδιαφέρον. Κατά την άποψή μου σημαίνει ότι η Apple ενδιαφέρεται να επηρεάσει την προτεινόμενη νομοθεσία καθώς βλέπει ότι κάποιες παραλλαγές της θα μπορούσαν να είναι βλαπτικές για τα συμφέροντα της εταιρείας. Στην Ευρώπη οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες προχωρούν όπως και να έχει, οπότε προσαρμόζει τη θέση της σε περισσότερο επιτεύξιμους στόχους. Αλλαγές έχουμε δει και από άλλες εταιρείες όπως η Microsoft, η οποία σταδιακά κάνει προόδους στην επισκευασιμότητα των προϊόντων της.
Είναι ενδιαφέρον ότι στις ΗΠΑ το δικαίωμα στην επισκευή γίνεται περισσότερο αντιληπτό ως δικαίωμα των ανεξάρτητων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της επισκευής να έχουν την ίδια προσβασιμότητα σε ανταλλακτικά και πληροφορία με τους επίσημα εξουσιοδοτημένους από τους κατασκευαστές επισκευαστές. Κάτι που διευρύνει το εύρος επιλογών των καταναλωτών.
Οι ΗΠΑ δεν νομοθετούν σχετικά με τον σχεδιασμό των προϊόντων με τρόπο που να είναι ανταγωνιστικός σε αυτό που κάνει η ΕΕ. Η ΕΕ ασκεί πίεση στη βιομηχανία για προϊόντα περισσότερο επισκευάσιμα και με μεγαλύτερη διάρκεια. Στις ΗΠΑ πιέζουν με στόχο την ανταγωνιστικότητα της ανεξάρτητης επισκευαστικής βιομηχανίας και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της σε σχέση με τους επίσημους επισκευαστές των κατασκευαστών. Επικεντρώνουν στο επιχείρημα ότι αν κάποιος ανοίξει το δικό του κατάστημα επισκευών θα πρέπει να έχει τα ίδια δικαιώματα και τα ίδια κόστη – ως προς την πρόσβαση σε ανταλλακτικά και πληροφορίες επισκευής – σε σύγκριση πχ με την Apple που έχει τους δικούς της τεχνικούς. Η οπτική τους για το θέμα εστιάζει στην ανταγωνιστικότητα, ενώ στην Ευρώπη η έμφαση δίνεται στη νομοθεσία που αφορά τον σχεδιασμό.
Η δυνατότητα επισκευής συνδέεται και με μία γνώση που την χάνουμε ως κοινωνίες, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο. Με ποιον τρόπο συνεισφέρουν τα repair cafes στην εκπαίδευση αυτού του τύπου;
Είναι αλήθεια ότι στον Παγκόσμιο Νότο ένα διαφορετικό σετ προκλήσεων οδήγησε στο να αξιοποιούν στο μέγιστο τα πράγματα που ήδη έχουν. Η αυξανόμενη πίεση προς ένα μοντέλο οικονομίας που δημιουργεί διαρκώς περισσότερα απορρίματα (‘through away economy’) στον παγκόσμιο βορρά έφερε σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι να χάνουν το ενδιαφέρον τους για την επισκευασιμότητα των προϊόντων και να μειώνεται το εύρος των ικανοτήτων που είναι διαθέσιμο στις κοινότητες.
Ωστόσο, δεν είναι πολύ αργά για να αναστρέψουμε την κατάσταση. Η υπέροχη ανακάλυψη στην οποία οδηγηθήκαμε μέσα από την οργάνωση ανθρώπων γύρω από τις επισκευαστικές δραστηριότητες, είναι ότι σε κάθε κοινότητα υπάρχουν κάποιοι που ακόμα διαθέτουν αυτή τη γνώση. Είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί μία νέα κουλτούρα η οποία θα καθιστά τα επισκευασμένα προϊόντα κάτι για το οποίο μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι. Να δοθεί ορατότητα και αίσθηση υπερηφάνειας με όρους επιτεύγματος στους ανθρώπους που προχωράνε σε επισκευαστικές δραστηριότητες. Κάτι σαν ήρωες της εποχής μας. Δεν αρκεί να πιέζουμε μόνο στο πεδίο της νομοθεσίας που υποστηρίζει την επισκευή, πρέπει να έχουμε εμπλοκή και σε δημόσιες δράσεις που καθιστούν το θέμα ορατό, όπως τα repair cafes. Να δημιουργήσουμε μία κουλτούρα που να εμπνέει την οικονομία της επισκευής. Όλα συνδέονται.
[1] Βραβείο της ΕΕ στην κατηγορία Citizens Science-Digital Communities Award, Ιούλιος 2023
[4] Σ.Σ. Ένα προϊόν που αποκαταστάθηκε σε κατάσταση «σαν καινούργιο». Ο ορισμός του «σαν καινούργιο» ποικίλλει. Τα εργοστασιακά ανακαινισμένα ή τα ανακαινισμένα από τον κατασκευαστή προϊόντα είναι τα πιο ακριβά. Αντικείμενα που έχουν ανακαινιστεί από τρίτο μέρος ελέγχονται συνήθως για λειτουργικότητα και ελαττώματα προτού πουληθούν στο κοινό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή σχετικά με το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ). Η ραγδαία ανάπτυξη του τομέα δημιουργεί την ανάγκη για τεράστιες ποσότητες ποιοτικών δεδομένων — τον «καύσιμο» που επιτρέπει στις έξυπνες εφαρμογές να μάθουν, να βελτιωθούν και να αποδώσουν. Αναγνωρίζοντας αυτήν την ανάγκη, η ΕΕ προωθεί τη Στρατηγική της «Ένωσης ... Read more
Οι εκδηλώσεις δεν σταματούν καθώς αυτήν την εβδομάδα πραγματοποιούνται εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για τις ανοιχτές τεχνολογίες και την καινοτομία! Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) σας προτείνει να τις παρακολουθήσετε και να τις διαδώσετε. Μπορείτε επίσης να δείτε περισσότερες εκδηλώσεις για τις επόμενες εβδομάδες ή να καταχωρίσετε τη δική σας εκδήλωση στο: https://ellak.gr/events.
Η αξιοποίηση των ανοιχτών δεδομένων μεταμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε κρίσιμα ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Η πρόσφατη σειρά διαδραστικών “data stories” του European Data Portal αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς τα σύνολα δεδομένων υψηλής αξίας μπορούν να μετατρέψουν σύνθετα φαινόμενα σε προσιτές, κατανοητές και εμπεριστατωμένες αφηγήσεις. Με τη βοήθεια οπτικοποιήσεων και επεξηγηματικών ιστοριών, ... Read more
Στις 2 Δεκεμβρίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τη δημιουργία του Innovative Massive Public Administration interConnected Transformation Services — IMPACTS-EDIC, ενός από τα πιο φιλόδοξα ψηφιακά εγχειρήματα της ΕΕ. Η νέα αυτή κοινοπραξία, που θα έχει έδρα την Αθήνα, φιλοδοξεί να επιταχύνει την ψηφιακή διακυβέρνηση στην Ευρώπη μέσα από κοινές υποδομές, διαλειτουργικές λύσεις και αναβαθμισμένες δημόσιες υπηρεσίες.
Ποιοι συμμετέχουν στο IMPACTS-EDIC;
Ιδρυτικά μέλη της κοινοπραξίας είναι:
Ελλάδα
Κροατία
Ουγγαρία
Πολωνία
Κάτω Χώρες
Ουκρανία
Με δυνατότητα ένταξης και άλλων κρατών μελών στο μέλλον, υπό ισότιμους όρους. Η γεωγραφική και θεσμική ποικιλομορφία αυτών των χωρών σηματοδοτεί μια ευρύτερη ευρωπαϊκή σύμπραξη για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών.
Η αποστολή του IMPACTS-EDIC
Το IMPACTS-EDIC δημιουργήθηκε για να:
προωθήσει πολυκρατικά έργα στο πεδίο των διασυνδεδεμένων δημόσιων υπηρεσιών,
επιταχύνει την υλοποίηση του Interoperable Europe Act,
αναπτύξει καινοτόμες λύσεις διαλειτουργικότητας σύμφωνα με το European Interoperability Framework,
ενισχύσει τη συνεργασία ανάμεσα σε κράτη-μέλη, ευρωπαϊκούς θεσμούς και δημόσιους οργανισμούς.
Στο επίκεντρο της αποστολής του βρίσκεται η δημιουργία ενός πραγματικά πανευρωπαϊκού οικοσυστήματος ψηφιακών υπηρεσιών που θα μειώνει γραφειοκρατία, θα βελτιώνει την εμπειρία των πολιτών και θα ενισχύει την αποτελεσματικότητα των δημόσιων διοικήσεων.
Το IMPACTS-EDIC θα υιοθετήσει ένα σύστημα διακυβέρνησης με:
Θεματικές ομάδες εργασίας (workstreams) που θα συντονίζουν τεχνικές, νομικές και οργανωτικές δράσεις
Συνεχή συνεργασία μεταξύ κρατών-μελών και θεσμών της ΕΕ
Μηχανισμούς αξιολόγησης και διαφάνειας
Δράσεις ενίσχυσης δεξιοτήτων και υποστήριξης στις εθνικές διοικήσεις
Οι βασικές του δράσεις θα περιλαμβάνουν ανάπτυξη νέων ψηφιακών υπηρεσιών, υποστήριξη υφιστάμενων EDIC, δημιουργία εργαλείων GovTech και ενίσχυση της ψηφιακής κυριαρχίας της Ευρώπης.
Η δημιουργία του IMPACTS-EDIC είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής: της ανάπτυξης των European Digital Infrastructure Consortiums (EDIC), ενός νέου θεσμικού εργαλείου που εισήγαγε η Ευρωπαϊκή Ένωση για την υποστήριξη μεγάλων, κρίσιμων και κοινών ψηφιακών έργων.
Τι είναι τα EDIC
Τα EDIC είναι κοινοπραξίες με νομική προσωπικότητα, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν κράτη-μέλη της ΕΕ (και τρίτες χώρες που συμμετέχουν σε προγράμματα της Ένωσης). Ο σκοπός τους είναι:
η συλλογική ανάπτυξη και λειτουργία ψηφιακών υποδομών μεγάλης κλίμακας,
η ενίσχυση της διαλειτουργικότητας σε όλη την Ευρώπη,
η διευκόλυνση κοινών επενδύσεων σε τεχνολογίες αιχμής,
η επιτάχυνση της υλοποίησης ευρωπαϊκών ψηφιακών πολιτικών όπως το Interoperable Europe Act.
Με άλλα λόγια, τα EDIC λειτουργούν σαν πλατφόρμες συνεργασίας που ενώνουν διοικήσεις, τεχνολογία και πολιτική βούληση σε έργα που καμία χώρα δεν θα μπορούσε να υλοποιήσει μόνη της όσο γρήγορα ή αποδοτικά.
Η σημασία των EDIC
Επιτρέπουν κοινή ανάπτυξη λύσεων αντί για 27 διαφορετικές εθνικές προσεγγίσεις.
Μειώνουν κόστος και χρόνο, καθώς τα κράτη-μέλη μοιράζονται υποδομές και τεχνογνωσία.
Εξασφαλίζουν ευρωπαϊκή διαλειτουργικότητα, όχι μόνο τεχνική αλλά και θεσμική.
Ενισχύουν την ψηφιακή ανεξαρτησία της ΕΕ από μη ευρωπαϊκές τεχνολογίες.
Στηρίζουν καινοτομία GovTech με πραγματικό επιτόκιο εφαρμογής σε δημόσιες υπηρεσίες.
Στο πλαίσιο αυτό, το IMPACTS-EDIC λειτουργεί ως ένα από τα κεντρικά EDIC που θα διαμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο οι δημόσιες διοικήσεις θα συνεργάζονται και θα προσφέρουν υπηρεσίες τις επόμενες δεκαετίες.
Ένα σημαντικό βήμα για την Ευρώπη — και για την Ελλάδα
Το γεγονός ότι το IMPACTS-EDIC επιλέχθηκε να έχει την έδρα του στην Αθήνα τοποθετεί την Ελλάδα στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ψηφιακής πολιτικής. Αυτό σημαίνει:
μεγαλύτερη συμμετοχή σε έργα αιχμής,
ενίσχυση του ελληνικού οικοσυστήματος GovTech,
προσέλκυση επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού,
αναβάθμιση του ρόλου της χώρας στη διαμόρφωση ευρωπαϊκών προτύπων και πολιτικών.
Το IMPACTS-EDIC δεν είναι απλώς ένα νέο ευρωπαϊκό όργανο. Είναι μια ευκαιρία για την οικοδόμηση ενός πλήρως διασυνδεδεμένου ευρωπαϊκού δημόσιου τομέα, όπου πολίτες και επιχειρήσεις θα απολαμβάνουν υπηρεσίες γρηγορότερες, πιο ασφαλείς και διαλειτουργικές.
Η ραγδαία διάδοση των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, των εικονικών συνομιλητών(ChatBots) και των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης μετατρέπει αυτά τα εργαλεία σε βασικούς μεσάζοντες ανάμεσα στον πολίτη και το ψηφιακό πληροφοριακό περιβάλλον του. Δεν αναζητούμε πια μόνοι μας τις πηγές, αλλά λαμβάνουμε έτοιμες συνόψεις, απαντήσεις και αφηγήσεις. Αυτό όμως αυξάνει θεαματικά τα περιθώρια για οργανωμένες επιχειρήσεις χειραγώγησης πληροφορίας και ξένης παρέμβασης, καθώς τα ίδια τα μοντέλα μπορούν να καταστούν φορείς παραπληροφόρησης, είτε μέσω μολυσμένων δεδομένων εκπαίδευσης είτε μέσω στοχευμένης αλλοίωσης της «ευθυγράμμισής» τους με συγκεκριμένες πολιτικές ή εμπορικές σκοπιμότητες. Παράλληλα, η εκρηκτική ανάπτυξη συστημάτων παραγωγής εικόνας, ήχου και βίντεο καθιστά τα ψεύτικα βίντεο(deepfakes) φθηνά, ρεαλιστικά και εύκολα στη μαζική διάδοση, επιτρέποντας σε κακόβουλους δρώντες να προσαρμόζουν μηνύματα σε συγκεκριμένες ομάδες με ακρίβεια, ταχύτητα και ελάχιστο κόστος. Το αποτέλεσμα είναι ένα περιβάλλον όπου ο πολίτης βομβαρδίζεται από «προσωποποιημένο» περιεχόμενο, αλλά με ελάχιστη ορατότητα στο ποιος το παράγει, με ποιον σκοπό και με βάση ποια δεδομένα.
Από την επιστημονική παραπληροφόρηση στην αλλοίωση των ίδιων των μοντέλων
Το άρθρο στο Politikon αξιοποιεί το παράδειγμα της επιστημονικής παραπληροφόρησης για να δείξει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα ψευδή γεγονότα, αλλά οι μακροπρόθεσμες γνωσιακές συνέπειες. Η ιστορία της ψευδούς σύνδεσης του εμβολίου MMR με τον αυτισμό δείχνει πως, ακόμη και όταν ένα ψευδές άρθρο αποσυρθεί, η ζημιά στη δημόσια εμπιστοσύνη μπορεί να διαρκέσει δεκαετίες. Αντίστοιχα, η συστηματική «μόλυνση» των συνόλων δεδομένων εκπαίδευσης με ψευδείς μελέτες, κατασκευασμένες αναφορές, ψευδή προφίλ ειδικών και οργανωμένα δίκτυα αμοιβαίων παραπομπών μπορεί να ενσωματώσει σε ένα μοντέλο λανθασμένα μοτίβα κρίσης, τα οποία στη συνέχεια αναπαράγονται με αξιόπιστο ύφος προς τους χρήστες. Το διακύβευμα δεν είναι μόνο ένα λανθασμένο αποτέλεσμα αναζήτησης, αλλά η σταδιακή διαμόρφωση ενός στρεβλού «υποβάθρου αλήθειας» που επηρεάζει δημοκρατικές επιλογές, στάσεις απέναντι στην επιστήμη, ακόμη και συμπεριφορές σε κρίσιμες πολιτικές ή υγειονομικές καταστάσεις. Επιπλέον, όταν τα μοντέλα ενσωματώνονται σε εκπαιδευτικά, δημοσιογραφικά ή διοικητικά εργαλεία, η αποξένωση από τις πρωτογενείς πηγές και η εξάρτηση από έτοιμες συνόψεις μπορεί να διαβρώσει σταδιακά τις κριτικές δεξιότητες, ιδιαίτερα των νεότερων γενεών.
Ανοιχτή διακυβέρνηση και ακεραιότητα της πληροφορίας
Σε αυτό το περιβάλλον, η απάντηση δεν μπορεί να είναι μόνο τιμωρητική ρύθμιση ή λογοκρισία. Η σύγχρονη ατζέντα της Ανοιχτής Διακυβέρνησης, όπως διαμορφώνεται στο πλαίσιο του Open Government Partnership, τονίζει ότι η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης πρέπει να βασίζεται στην ενίσχυση της ακεραιότητας της πληροφορίας, της διαφάνειας και της συμμετοχής, όχι μόνο στην καταστολή «κακών περιεχομένων».(Open Government Partnership) Αυτό σημαίνει, πρώτον, ανοικτές και προσβάσιμες πληροφορίες για τις ίδιες τις πολιτικές ακεραιότητας πληροφορίας: ποια κριτήρια χρησιμοποιεί το κράτος για να αξιολογεί κινδύνους παραπληροφόρησης, ποιοι φορείς εμπλέκονται, ποια δεδομένα και ποια εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούνται. Δεύτερον, συμμετοχικό σχεδιασμό και παρακολούθηση των σχετικών πολιτικών, με τη συστηματική εμπλοκή δημοσιογράφων, ερευνητών, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και ομάδων χρηστών που πλήττονται δυσανάλογα από στοχευμένες εκστρατείες παραπληροφόρησης.(Open Government Partnership) Τρίτον, ενίσχυση της ελευθερίας και πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης και της πρόσβασης σε δημοσιογραφία δημοσίου συμφέροντος, ώστε οι πολίτες να έχουν αξιόπιστες εναλλακτικές πηγές σε σχέση με αλγοριθμικά επιμελημένα ρεύματα περιεχομένου.(Forum Information & Democracy)
Η ανοιχτή διακυβέρνηση μπορεί επίσης να συμβάλει με συγκεκριμένες ψηφιακές πολιτικές. Ανοικτά και διασυνδεδεμένα δεδομένα για πολιτικές διαφημίσεις, κυβερνητική επικοινωνία και κρατική χρηματοδότηση προς μέσα και πλατφόρμες επιτρέπουν στην κοινωνία των πολιτών και στους ερευνητές να εντοπίζουν μοτίβα χειραγώγησης και συγκρούσεις συμφερόντων. Συνδυαστικά, η διαφάνεια στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιεί το Δημόσιο, μέσα από μητρώα αλγορίθμων, αξιολόγηση επιπτώσεων στα θεμελιώδη δικαιώματα και ανοικτές διαδικασίες ελέγχου, συμβάλλει στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί υπέρ της λογοδοσίας και όχι ως «μαύρο κουτί» επιρροής.(OECD)
Προς μια εθνική και διεθνή ατζέντα ανθεκτικότητας
Το άρθρο στο Politikon υπογραμμίζει ότι η βιομηχανία της τεχνητής νοημοσύνης δεν αρκεί να αυτορρυθμιστεί και ότι τα ισχυρά ρυθμιστικά πλαίσια είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκή. Αναδεικνύεται η ανάγκη για συνδυασμό αυστηρής, προληπτικής ρύθμισης των υπηρεσιών τεχνητής νοημοσύνης, διαφάνειας στις πρακτικές εκπαίδευσης και αξιοποίησης των δεδομένων, καθώς και βαθιών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και μόνιμων δράσεων ενημέρωσης του κοινού. Σε αυτό το σημείο συναντώνται οι επισημάνσεις του Open Government Partnership και του Φόρουμ για την Πληροφοριακή Δημοκρατία, που ζητούν οι πολιτικές για την ακεραιότητα της πληροφορίας στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης να τεθούν στο επίκεντρο των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων και να σχεδιάζονται με ανοιχτές, συμμετοχικές διαδικασίες.(Forum Information & Democracy) Μια εθνική στρατηγική που θα ευθυγραμμίζεται με αυτές τις αρχές θα πρέπει να συνδέει τον έλεγχο και τη διαφάνεια των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης με την ενδυνάμωση των πολιτών ως κριτικών χρηστών πληροφορίας. Να αντιμετωπίζει τις εκστρατείες παραπληροφόρησης όχι μόνο ως ζήτημα ασφάλειας, αλλά και ως πρόκληση δημοκρατικής ποιότητας και κοινωνικής συνοχής. Και, τελικά, να εντάσσει την τεχνητή νοημοσύνη σε μια ευρύτερη πολιτική ανοιχτής διακυβέρνησης, όπου η πληροφορία, τα δεδομένα και τα εργαλεία παραμένουν στην υπηρεσία της δημοκρατίας και όχι το αντίστροφο.
Μια υπόσχεση που κρύβει παγίδες Τα συνθετικά δεδομένα εμφανίζονται ως θαυματουργή λύση σε τρία μεγάλα προβλήματα της Τεχνητής Νοημοσύνης: την έλλειψη δεδομένων, την αδικία στα σύνολα εκπαίδευσης και την προστασία της ιδιωτικότητας. Παράλληλα, παρουσιάζονται ως μέσο «δημοκρατικοποίησης» της ανάπτυξης ΤΝ, επειδή επιτρέπουν σε μικρότερους φορείς να παράγουν δεδομένα χωρίς πρόσβαση στα τεράστια αποθετήρια των τεχνολογικών ... Read more
Είμαι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσω τη διαθεσιμότητα της νέας έκδοσης του uCareSystem. Σε αυτή την κυκλοφορία εστίασα στη βελτίωση της αξιοπιστίας της διαδικασίας ενημέρωσης, καθώς και στον εκσυγχρονισμό του κώδικα για καλύτερη συμβατότητα με σύγχρονα περιβάλλοντα. Οι αλλαγές στοχεύουν στην εξάλειψη κάποιον σπάνιων σφαλμάτων του λειτουργικού, που μπορεί να διέκοπταν τη λειτουργία του εργαλείου… Read More uCareSystem 25.12.04 : Νέοι αυτοματισμοί ελέγχου συστήματος
Έχετε παρατηρήσει ότι η μπαταρία του laptop σας, ενώ είναι συνδεδεμένη στον φορτιστή, έχει "κολλήσει" σε ένα ποσοστό γύρω στο 75-80% και αρνείται να φτάσει στο 100%; Αν χρησιμοποιείτε Linux (εγώ έχω Fedora Linux σε laptop Lenovo ThinkPad), μην ανησυχείτε. Η μπαταρία σας δεν έχει χαλάσει.
Αυτό που βλέπετε στην φωτογραφία είναι ένα πολύ χρήσιμο χαρακτηριστικό διαχείρισης ενέργειας που είναι ενεργοποιημένο από προεπιλογή για την προστασία του hardware σας.
Τι συμβαίνει ακριβώς με τη φόρτιση;
Όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα από τις ρυθμίσεις ενέργειας του Fedora, στην ενότητα "Battery Charging" είναι επιλεγμένη η ρύθμιση:
🔵 Preserve Battery Health
Οι ρυθμίσεις διαχείρισης μπαταρίας στο περιβάλλον GNOME (Fedora).
Όπως αναφέρει η περιγραφή, αυτή η επιλογή "αυξάνει τη μακροζωία της μπαταρίας διατηρώντας χαμηλότερα επίπεδα φόρτισης". Στα περισσότερα σύγχρονα laptops, και ειδικά στα Lenovo ThinkPad, αυτή η ρύθμιση δίνει εντολή στο firmware να σταματήσει την παροχή ρεύματος στην μπαταρία όταν αυτή φτάσει περίπου στο 80% (στο παράδειγμά μας βλέπουμε τα επίπεδα στο 77-79%, που είναι εντός των φυσιολογικών ορίων).
Αυτό γίνεται διότι οι μπαταρίες λιθίου "στρεσάρονται" όταν παραμένουν διαρκώς στο 100% και σε υψηλές θερμοκρασίες, κάτι που μειώνει δραματικά τη διάρκεια ζωής τους με την πάροδο του χρόνου.
Η λύση: Πώς να φορτίσετε στο 100%
Αν σκοπεύετε να ταξιδέψετε ή να δουλέψετε εκτός γραφείου και χρειάζεστε κάθε λεπτό αυτονομίας, μπορείτε εύκολα να παρακάμψετε αυτή τη ρύθμιση.
Ακολουθήστε τα παρακάτω βήματα:
Ανοίξτε τις Ρυθμίσεις (Settings) του συστήματος.
Πλοηγηθείτε στην ενότητα Ενέργεια (Power).
Βρείτε την ενότητα "Battery Charging".
Επιλέξτε το Maximize Charge (το πρώτο κυκλάκι).
Μόλις κάνετε αυτή την αλλαγή, η φόρτιση θα συνεχιστεί κανονικά μέχρι η ένδειξη να γράψει 100%.
Η συμβουλή μου: Ποια ρύθμιση να διαλέξετε;
Το Linux μας δίνει τον απόλυτο έλεγχο στο hardware μας, οπότε η επιλογή εξαρτάται από τη χρήση που κάνετε:
Επιλέξτε "Preserve Battery Health": Αν το laptop σας βρίσκεται το 90% του χρόνου πάνω στο γραφείο και συνδεδεμένο στην πρίζα. Αυτή είναι η καλύτερη ρύθμιση για να αντέξει η μπαταρία σας πολλά χρόνια χωρίς να χάσει τη χωρητικότητά της.
Επιλέξτε "Maximize Charge": Αν είστε εν κινήσει, δουλεύετε σε καφετέριες ή ταξιδεύετε συχνά και χρειάζεστε τη μέγιστη δυνατή αυτονομία.
Τι ισχύει για τα Chromebooks;
Αν είστε χρήστης Chromebook, η κατάσταση είναι λίγο διαφορετική. Το ChromeOS δεν διαθέτει (ακόμα) χειροκίνητη επιλογή για μόνιμο περιορισμό της φόρτισης.
Αντ' αυτού, χρησιμοποιεί την «Προσαρμοστική Φόρτιση» (Adaptive Charging). Το σύστημα μαθαίνει τις συνήθειές σας (π.χ. πότε συνήθως το αποσυνδέετε από την πρίζα) και διατηρεί τη φόρτιση στο 80%, ολοκληρώνοντας το 100% μόνο λίγο πριν χρειαστεί να το χρησιμοποιήσετε.
Για να βεβαιωθείτε ότι είναι ενεργοποιημένη:
Πηγαίνετε στις Ρυθμίσεις (Settings) > Συσκευή (Device) > Ενέργεια (Power).
Πριν τα κινητά τηλέφωνα και τις ψηφιακές κάμερες, και πολύ πριν το TikTok, το Instagram και τις selfie, αφηγούμασταν για πολλές δεκαετίες την καθημερινή τους ιστορία μέσα από διαφορετικές μορφές μέσων. Οικιακές ταινίες, ηχογραφήσεις και φωτογραφίες αποτύπωναν τις εφήμερες στιγμές, διαμορφώνοντας έναν πολύτιμο αρχείο τοπικής μνήμης και πολιτισμού που με το πέρασμα του χρόνου γίνεται ολοένα και πιο ευάλωτο.
Στο πλαίσιο του πρότζεκτ «Ναυτικές τέχνες των Κυκλάδων» (2023–24), το Δίκτυο Αρχιπέλαγος συνεργάστηκε με τον Επαγγελματικό Σύλλογο Αλιέων Αμοργού για την ψηφιοποίηση φωτογραφικών αρχείων των ψαράδων του νησιού, παρουσιάζοντας και μια έκθεση τον Ιούνιο του 2024 στον Αθλητικό, Ναυτικό και Πολιτιστικό Σύλλογο Αμοργού. Τώρα, στο πλαίσιο του πρότζεκτ «Ψηφιακές Κυκλάδες», διοργανώνει ένα συμμετοχικό εργαστήριο με στόχο την τεκμηρίωση και καταλογογράφηση αυτού του φωτογραφικού υλικού, προσκαλώντας τα μέλη της κοινότητας να συνεισφέρουν πληροφορίες και να αναρτήσουν υλικό στο υπό ανάπτυξη, ανοιχτού κώδικα αποθετήριο πολιτιστικής κληρονομιάς του Δικτύου Αρχιπέλαγος.
Το εργαστήριο, με εισηγητή τον Μαρκέλλο Στεβή (ιδρυτικό μέλος του Wikipedia Community User Group Greece), θα εισαγάγει τους συμμετέχοντες στα βασικά εργαλεία καταλογογράφησης και ανάρτησης υλικού μέσω του Wikidata, ενός εργαλείου ανοιχτών δεδομένων που αποτελεί μέρος του οικοσυστήματος εφαρμογών του Wikimedia.
Οι «Ψηφιακές Κυκλάδες» διαφυλάσσουν την τοπική, προφορική και κοινοτική γνώση των Κυκλάδων, δημιουργώντας μια δίγλωσση (ελληνικά & αγγλικά) υποδομή ανοιχτής πρόσβασης. Το έργο τοποθετεί τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ψηφιακή συμμετοχή στο επίκεντρο ενός ανοιχτού, συμμετοχικού οικοσυστήματος, προωθώντας τη σύγχρονη ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά των νησιών ως ένα ζωντανό πεδίο με σημαντικές αλλά ακόμη ανεκμετάλλευτες καλλιτεχνικές, δημιουργικές και ερευνητικές δυνατότητες.
Το έργο «Ψηφιακές Κυκλάδες» υλοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής του Υπουργείου Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής.
Η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) στην υπόθεση Single Resolution Board (SRB)επαναφέρει στο επίκεντρο το πιο κρίσιμο ερώτημα της ψηφιακής εποχής: Πότε τα δεδομένα θεωρούνται προσωπικά;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα καθορίζει το εύρος και τη δύναμη των δικαιωμάτων που διασφαλίζει ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (GDPR). Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη, τα data spaces και οι λεγόμενες “privacy-enhancing technologies” (PETs) διαμορφώνουν το νέο ψηφιακό οικοσύστημα, το ΔΕΕ υπενθυμίζει ότι η προστασία πρέπει να «ταξιδεύει» μαζί με τα δεδομένα — και όχι να εξαρτάται από την εκάστοτε τεχνική ή θεσμική σκοπιά του υπεύθυνου επεξεργασίας.
Η σημασία του ορισμού των προσωπικών δεδομένων
Το δικαίωμα στην προστασία δεδομένων, όπως κατοχυρώνεται στο Άρθρο 8 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, θεμελιώνεται σε μία απλή αλλά ουσιώδη αρχή: Προσωπικά δεδομένα είναι κάθε πληροφορία που περιγράφει, επηρεάζει ή στοχεύει έναν άνθρωπο.
Η νομολογία του ΔΕΕ έχει σταθερά επιβεβαιώσει ότι τα δεδομένα δεν παύουν να είναι προσωπικά μόνο και μόνο επειδή δεν περιέχουν ονόματα.
Στην υπόθεση Breyer, ακόμη και μια διεύθυνση IP κρίθηκε ως προσωπικό δεδομένο.
Στην Nowak, ακόμη και τα γραπτά διαγωνίσματος θεωρήθηκαν ως δεδομένα που «αφορούν» ένα άτομο.
ΣτηνIAB Europe, τεχνικοί αναγνωριστικοί κωδικοί για διαφημιστικούς σκοπούς κρίθηκαν επίσης προσωπικοί.
Η SRB, στο πλαίσιο διαδικασίας αποζημίωσης μετόχων ισπανικής τράπεζας, συγκέντρωσε σχόλια από μετόχους και τα διαβίβασε σε εξωτερικό σύμβουλο αφού αντικατέστησε τα ονόματα με τυχαίους κωδικούς.
Η EDPS θεώρησε ότι η επεξεργασία αφορούσε προσωπικά δεδομένα, άρα οι μέτοχοι έπρεπε να ενημερωθούν καταλλήλως. Το Γενικό Δικαστήριο διαφώνησε, αλλά το ΔΕΕ ανέτρεψε πλήρως την απόφαση αυτή, επισημαίνοντας ότι:
Η αναγνωρισιμότητα πρέπει να εκτιμάται αντικειμενικά, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα και τις τεχνικές που υπάρχουν στο περιβάλλον επεξεργασίας.
Η ψευδωνυμοποίηση δεν αφαιρεί το χαρακτηριστικό του προσωπικού δεδομένου.
Δεν αρκεί η αφαίρεση ονομάτων· το κρίσιμο είναι αν τα δεδομένα εξακολουθούν να περιγράφουν ανθρώπους με τρόπο που επηρεάζει τα δικαιώματά τους.
Με απλά λόγια: ό,τι επηρεάζει ανθρώπους, παραμένει προσωπικό δεδομένο.
Ψευδωνυμοποίηση και αναγνώριση: τι ισχύει πραγματικά
Η απόφαση εξηγεί μία κρίσιμη διάκριση:
Ψευδωνυμοποίηση
– Ταυτοποιητικά στοιχεία αντικαθίστανται με τεχνητούς κωδικούς. – Η επαναταυτοποίηση παραμένει δυνατή. → Άρα η επεξεργασία εξακολουθεί να υπάγεται στο GDPR.
Ανωνυμοποίηση
– Τα δεδομένα πρέπει να μην μπορούν να ταυτοποιήσουν κανέναν, ακόμη και με εύλογα διαθέσιμα πρόσθετα στοιχεία. → Η κατάσταση αυτή σπάνια επιτυγχάνεται στην πράξη.
Το ΔΕΕ επιβεβαιώνει ότι η αναγνωρισιμότητα δεν εξαρτάται από το αν ο συγκεκριμένος υπεύθυνος μπορεί να ταυτοποιήσει ένα πρόσωπο, αλλά από το αν αυτό είναι εύλογα δυνατό σε ένα δεδομένο πλαίσιο από οποιονδήποτε.
Αυτό προστατεύει από πρακτικές όπως το profiling, το singling-out και την έμμεση στοχοποίηση, ακόμη και όταν ένα όνομα δεν εμφανίζεται.
Γιατί η υπόθεση έχει τόσο μεγάλη σημασία σήμερα
Η απόφαση SRB έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί την πρόταση Digital Omnibus, η οποία επιχειρεί να περιορίσει την έννοια των προσωπικών δεδομένων μόνο σε ό,τι μπορεί να ταυτοποιήσει ένας συγκεκριμένος υπεύθυνος επεξεργασίας.
Αυτό θα επέτρεπε σε εταιρείες και οργανισμούς να ισχυρίζονται ότι δεδομένα δεν είναι «προσωπικά» για αυτούς, ακόμη κι αν τρίτοι μπορούν εύκολα να αναγνωρίσουν τα σχετιζόμενα άτομα. Θα ακύρωνε έτσι δεκαετίες νομολογίας και θα άνοιγε επικίνδυνα «παράθυρα» αποφυγής λογοδοσίας.
Το ΔΕΕ όμως ήταν σαφές: Η προστασία πρέπει να ακολουθεί τα δεδομένα – όχι την ευκολία των οργανισμών.
Οι επιπτώσεις για την τεχνητή νοημοσύνη και τα μεγάλα σύνολα δεδομένων
Η τεχνητή νοημοσύνη βασίζεται σε τεράστιους όγκους δεδομένων, τα οποία παρουσιάζονται συχνά ως «ανώνυμα». Όμως:
ακόμη και φαινομενικά αθώα δεδομένα μπορούν να συσχετιστούν και να αποκαλύψουν ταυτότητα ή ευαίσθητα χαρακτηριστικά,
τα μοντέλα μπορούν να προβλέψουν με ακρίβεια πολιτικές πεποιθήσεις, υγεία ή κοινωνικοοικονομική κατάσταση,
η «ανωνυμία» συχνά καταρρέει σε περιβάλλοντα όπου οι διασυνδέσεις των δεδομένων είναι ευκολότερες από ποτέ.
Η απόφαση SRB υπενθυμίζει ότι η απουσία ονόματος δεν σημαίνει απουσία κινδύνου.
Τι πρέπει να κάνουν οι ρυθμιστικές αρχές
Το κείμενο τονίζει ότι οι εποπτικές αρχές πρέπει:
να αξιολογούν τεχνικά και πραγματικά αν τα δεδομένα είναι πράγματι ανώνυμα,
να αποτρέπουν καταχρηστικούς ισχυρισμούς περί «αποπροσωποποίησης»,
να απαιτούν διαφάνεια, ρεαλιστική εκτίμηση κινδύνου και σαφή όρια χρήσης των δεδομένων,
να διασφαλίζουν ότι νέα εργαλεία (όπως τα PETs) δεν χρησιμοποιούνται ως πολιτικό πρόσχημα απορρύθμισης.
Συμπέρασμα: η ουσία δεν αλλάζει — τα δικαιώματα μένουν
Σε έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη και η μαζική ανάλυση δεδομένων γίνονται κανόνας, η απόφαση SRB λειτουργεί ως κρίσιμη υπενθύμιση:
Προσωπικά δεδομένα είναι όσα μας περιγράφουν, μάς αφορούν ή μπορούν να επηρεάσουν τις ζωές μας.
Η «απλοποίηση» δεν μπορεί να γίνει εις βάρος των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Η προστασία δεδομένων δεν είναι τεχνικός περιορισμός· είναι δημοκρατική εγγύηση.
Η συζήτηση γύρω από το Digital Omnibus δείχνει ότι η πίεση για περιορισμό της προστασίας θα συνεχιστεί. Όμως το μήνυμα του ΔΕΕ είναι ξεκάθαρο: Η προστασία δεδομένων πρέπει να ενισχύει τα δικαιώματα των ανθρώπων — όχι να διευκολύνει τις ανάγκες των οργανισμών.
Πριν τα κινητά τηλέφωνα και τις ψηφιακές κάμερες, και πολύ πριν το TikTok, το Instagram και τις selfie, αφηγούμασταν για πολλές δεκαετίες την καθημερινή τους ιστορία μέσα από διαφορετικές μορφές μέσων. Οικιακές ταινίες, ηχογραφήσεις και φωτογραφίες αποτύπωναν τις εφήμερες στιγμές, διαμορφώνοντας έναν πολύτιμο αρχείο τοπικής μνήμης και πολιτισμού που με το πέρασμα του χρόνου γίνεται ολοένα και πιο ευάλωτο.
Στο πλαίσιο του πρότζεκτ «Ναυτικές τέχνες των Κυκλάδων» (2023–24), το Δίκτυο Αρχιπέλαγος συνεργάστηκε με τον Επαγγελματικό Σύλλογο Αλιέων Αμοργού για την ψηφιοποίηση φωτογραφικών αρχείων των ψαράδων του νησιού, παρουσιάζοντας και μια έκθεση τον Ιούνιο του 2024 στον Αθλητικό, Ναυτικό και Πολιτιστικό Σύλλογο Αμοργού. Τώρα, στο πλαίσιο του πρότζεκτ «Ψηφιακές Κυκλάδες», διοργανώνει ένα συμμετοχικό εργαστήριο με στόχο την τεκμηρίωση και καταλογογράφηση αυτού του φωτογραφικού υλικού, προσκαλώντας τα μέλη της κοινότητας να συνεισφέρουν πληροφορίες και να αναρτήσουν υλικό στο υπό ανάπτυξη, ανοιχτού κώδικα αποθετήριο πολιτιστικής κληρονομιάς του Δικτύου Αρχιπέλαγος.
Το εργαστήριο, με εισηγητή τον Μαρκέλλο Στεβή (ιδρυτικό μέλος του Wikipedia Community User Group Greece), θα εισαγάγει τους συμμετέχοντες στα βασικά εργαλεία καταλογογράφησης και ανάρτησης υλικού μέσω του Wikidata, ενός εργαλείου ανοιχτών δεδομένων που αποτελεί μέρος του οικοσυστήματος εφαρμογών του Wikimedia.
Οι «Ψηφιακές Κυκλάδες» διαφυλάσσουν την τοπική, προφορική και κοινοτική γνώση των Κυκλάδων, δημιουργώντας μια δίγλωσση (ελληνικά & αγγλικά) υποδομή ανοιχτής πρόσβασης. Το έργο τοποθετεί τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ψηφιακή συμμετοχή στο επίκεντρο ενός ανοιχτού, συμμετοχικού οικοσυστήματος, προωθώντας τη σύγχρονη ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά των νησιών ως ένα ζωντανό πεδίο με σημαντικές αλλά ακόμη ανεκμετάλλευτες καλλιτεχνικές, δημιουργικές και ερευνητικές δυνατότητες.
Το έργο «Ψηφιακές Κυκλάδες» υλοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής του Υπουργείου Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη χρησιμοποιείται πλέον καθημερινά από πολλούς δημοσίους υπαλλήλους, είτε για σύνταξη κειμένων είτε για αναζήτηση πληροφοριών. Έτσι, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, έχει ήδη ενταχθεί στη λειτουργία της διοίκησης — από τα υπουργεία έως τους δήμους και τις περιφέρειες.
Το ζητούμενο όμως σήμερα δεν είναι η μεμονωμένη χρήση ή τα αποσπασματικά «έξυπνα» έργα, είναι μια συνεκτική προσέγγιση που ενισχύει τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την ψηφιακή κυριαρχία, με τρόπο που δημιουργεί εμπιστοσύνη στους πολίτες. Η διεθνής εμπειρία, από χώρες όπως η Ελβετία, υπενθυμίζει ότι η έλλειψη κανόνων και εσωτερικής ικανότητας μπορεί να οδηγήσει σε ανισότητες, αδιαφάνεια και κρίσεις αξιοπιστίας.
Από τα πειράματα σε μια εθνική και πολυεπίπεδη στρατηγική
Στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει έργα που αξιοποιούν αλγορίθμους για εξυπηρέτηση πολιτών, ταξινόμηση αιτημάτων και ανάλυση δεδομένων. Χωρίς κοινό πλαίσιο, ο κάθε φορέας κινδυνεύει να αναπτύσσει λύσεις με διαφορετικά πρότυπα, χωρίς συνέργειες και με άνισα επίπεδα προστασίας των δικαιωμάτων.
Η διεθνής εμπειρία που καταγράφεται και στο One Useful Thing δείχνει ότι αυτός ο κατακερματισμός δεν είναι μόνο θεσμικός αλλά και «αόρατος» μέσα στους οργανισμούς: έρευνες που παραθέτει δείχνουν ότι πάνω από 40% των εργαζομένων δηλώνουν πως χρησιμοποιούν ΤΝ στη δουλειά τους, ενώ η χρήση των «επίσημων» εργαλείων από τον οργανισμός τους, σπάνια ξεπερνά το 20%. Πολλοί εργαζόμενοι γίνονται έτσι «μυστικοί» χρήστες μεγάλων γλωσσικών μοντέλων είτε επειδή φοβούνται κυρώσεις είτε επειδή δεν πιστεύουν ότι η οργάνωση θα τους επιβραβεύσει, είτε επειδή θέλουν να ξεμπερδεύουν γρήγορα θέτοντας σε κίνδυνο την αξιοπιστία τους. Ενώ πειραματίζονται μόνοι τους με την παραγωγική ΤΝ (genAI) χωρίς καθοδήγηση, κοινά πρότυπα ή διαμοιρασμό γνώσης τα εκπαιδεύουν ενίοτε εν αγνοία τους με σημαντικά ζητήματα ασφάλειας και προσωπικών δεδομένων. Όταν οι οργανισμοί καθυστερούν να θέσουν σαφείς κανόνες και ασφαλείς τρόπους χρήσης, η πραγματική μάθηση και η καινοτομία παραμένουν κρυφές σε ατομικά, σε νησίδες και χάνονται ευκαιρίες για συλλογική βελτίωση και διαφάνεια.
Για να υπάρξει συνέπεια και ασφάλεια απαιτείται ενιαία εθνική στρατηγική για την Τεχνητή Νοημοσύνη στο Δημόσιο, η οποία να καλύπτει τόσο την κεντρική διοίκηση όσο και την αυτοδιοίκηση. Μια τέτοια στρατηγική χρειάζεται:
κοινές αρχές διακυβέρνησης αλγορίθμων,
σαφείς υποχρεώσεις διαφάνειας,
ρόλους και όρια του ανθρώπινου ελέγχου,
πλήρη συμβατότητα με το ευρωπαϊκό πλαίσιο για την ΤΝ και την προστασία δεδομένων.
Εξίσου κρίσιμος είναι ένας μηχανισμός συντονισμού ώστε τα έργα σε υπουργεία, ανεξάρτητες αρχές και ΟΤΑ να μην λειτουργούν απομονωμένα. Οι δημόσιοι φορείς μπορούν να αξιοποιούν κοινές υποδομές, επαναχρησιμοποιήσιμες λύσεις και ανοιχτές βιβλιοθήκες.
Ψηφιακή κυριαρχία και Ανοιχτό Λογισμικό: το παράδειγμα του Apertus AI
Η ψηφιακή κυριαρχία αποτελεί θεμέλιο μιας υπεύθυνης πολιτικής. Κρίσιμες δημόσιες υπηρεσίες δεν είναι ασφαλές να βασίζονται σε κλειστές πλατφόρμες ή παρόχους εκτός ευρωπαϊκής δικαιοδοσίας. Η διεθνής συζήτηση για την αυτονομία των κυβερνήσεων στα δεδομένα, τις υποδομές και τα μοντέλα γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρη.
Σε αυτό το περιβάλλον, οι ανοιχτές λύσεις έχουν στρατηγική αξία. Το Apertus AI, ένα πλήρως ανοιχτό και διαφανές μεγάλο γλωσσικό μοντέλο, διαθέτει ανοιχτό κώδικα, βάρη, τεκμηρίωση και σύνολα εκπαίδευσης. Η αναπαραγωγιμότητα και το υψηλό επίπεδο διαφάνειας το καθιστούν κατάλληλο για δημόσιους φορείς που θέλουν:
να δημιουργήσουν βοηθούς κειμένου,
να αναπτύξουν εργαλεία αναζήτησης σε διοικητικά έγγραφα,
να στηρίξουν υπαλλήλους και πολίτες με «έξυπνη» υποστήριξη,
χωρίς να στέλνουν ευαίσθητα δεδομένα σε ιδιωτικές υποδομές.
Για την Ελλάδα, η υιοθέτηση τέτοιων λύσεων σημαίνει ότι κεντρικά υπολογιστικά κέντρα, περιφερειακές δομές και διαδημοτικά σχήματα μπορούν να φιλοξενούν Ελληνικά προσαρμοσμένα μοντέλα με κοινές εγγυήσεις διαφάνειας. Έτσι, η διοίκηση αποφεύγει τον εγκλωβισμό σε έναν προμηθευτή και αποκτά έλεγχο πάνω στα θεμέλια των ψηφιακών της υπηρεσιών.
Ενδυνάμωση υπαλλήλων και κοινότητες πρακτικής
Η τεχνολογία δεν αρκεί. Σημασία έχει η ικανότητα των ανθρώπων να τη χρησιμοποιήσουν με κριτικό και υπεύθυνο τρόπο. Οι διεθνείς εμπειρίες δείχνουν ότι τα πιο επιτυχημένα δημόσια εγχειρήματα ΤΝ συνδέουν την τεχνολογική με την οργανωσιακή καινοτομία και επενδύουν συστηματικά στις δεξιότητες των υπαλλήλων.
Για την Ελλάδα, αυτό μπορεί να σημαίνει:
βασική επιμόρφωση στην ΤΝ για όλους, με διαφορετικό βάθος ανά ρόλο,
εκπαίδευση ηγεσιών σε στρατηγική, διακυβέρνηση και αξιολόγηση κινδύνων,
πρακτικές δεξιότητες χρήσης εργαλείων για το επιχειρησιακό προσωπικό,
βασικές γνώσεις σε νομικά και ηθικά ζητήματα.
Παράλληλα, η δημιουργία εσωτερικών ομάδων και κοινοτήτων πρακτικής, σε Υπουργεία, Περιφέρειες και Δήμους, μπορεί να λειτουργήσει ως δίκτυο ανταλλαγής λύσεων και εμπειριών. Συνεργασίες με Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα και την ΕΕΛΛΑΚ μπορούν να προσφέρουν ανοιχτά εκπαιδευτικά υλικά και κοινές πλατφόρμες μάθησης.
Πειθαρχημένη δοκιμή, διαφάνεια και λογοδοσία
Όταν αλγοριθμικά συστήματα εφαρμόστηκαν διεθνώς χωρίς επαρκή έλεγχο, σε κοινωνικές παροχές, φορολογικά συστήματα ή επιτήρηση, προκλήθηκαν σοβαρά προβλήματα και απώλεια εμπιστοσύνης. Για την ελληνική διοίκηση, ειδικά σε ευαίσθητους τομείς, η αφετηρία πρέπει να είναι η αξιολόγηση κινδύνων.
Κάθε έργο ΤΝ χρειάζεται:
σαφή περιγραφή αναγκών,
ανάλυση επιπτώσεων σε δικαιώματα και ισότητα,
πιλοτική φάση με ανεξάρτητη αξιολόγηση και διαφανή κριτήρια επιτυχίας,
δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων, ώστε να μαθαίνει η διοίκηση συνολικά.
Επιπλέον, ένα δημόσιο μητρώο συστημάτων ΤΝ για όλους τους φορείς, κεντρικούς και τοπικούς, μπορεί να ενισχύσει τη λογοδοσία. Αυτό περιλαμβάνει στοιχεία όπως σκοπό, δεδομένα, βαθμό αυτοματισμού, τρόπο ανθρώπινου ελέγχου και δικαιώματα των πολιτών. Αντίστοιχες διεθνείς πρακτικές (όπως τα “model cards”) δείχνουν ότι ακόμη και απλές περιγραφές μπορούν να βελτιώσουν την κατανόηση και τον δημόσιο έλεγχο.
Κοινές εργαλειοθήκες, επαναχρησιμοποίηση και συμμετοχή πολιτών
Για να μειωθεί το κόστος και να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα, απαιτούνται κοινές εργαλειοθήκες, πρότυπα και ανοιχτές βιβλιοθήκες. Ένα εθνικό «εγχειρίδιο ΤΝ για το Δημόσιο» θα μπορούσε να καλύπτει:
ρόλους και ευθύνες κατά τον κύκλο ζωής ενός συστήματος,
πρότυπα ανάθεσης και προμηθειών,
οδηγούς αξιολόγησης επιπτώσεων,
έτοιμα κείμενα ενημέρωσης πολιτών.
Μια κοινή βιβλιοθήκη ανοιχτού λογισμικού, με εργαλεία όπως το Apertus AI, βοηθητικό κώδικα και παραδείγματα έργων, μπορεί να στηρίξει ιδίως δήμους και υποστελεχωμένες υπηρεσίες.
Η συμμετοχή των πολιτών είναι εξίσου κρίσιμη. Η διοίκηση χρειάζεται να εξηγεί ξεκάθαρα πού και γιατί χρησιμοποιεί ΤΝ, να διασφαλίζει ότι οι αποφάσεις παραμένουν ανθρώπινες και να διαμορφώνει ανοιχτούς διαύλους διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών, τις κοινότητες ανοιχτού λογισμικού και τις ευάλωτες ομάδες.
Η υπεύθυνη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στο ελληνικό Δημόσιο δεν είναι μόνο ένα τεχνολογικό έργο, είναι ζήτημα δημοκρατίας, ισότητας και εμπιστοσύνης. Η κοινότητα του opengov.ellak.gr έχει ήδη δείξει πόσα μπορεί να πετύχει όταν ενώνει τις δυνάμεις της. Τώρα είναι η στιγμή να συμβάλουμε όλοι, φορείς, ειδικοί, πολίτες, στη διαμόρφωση μιας στρατηγικής που στηρίζεται στις ανοιχτές τεχνολογίες, στις ανθρώπινες δεξιότητες και στη διαφάνεια.
Αν θέλουμε η Τεχνητή Νοημοσύνη να υπηρετήσει τον δημόσιο σκοπό, η επόμενη κίνηση είναι συλλογική. Κάθε φορέας μπορεί να ξεκινήσει έναν μικρό κύκλο πρακτικής, να καταγράψει ανοιχτά τη χρήση της ΤΝ και να συνεργαστεί με την κοινότητα ανοιχτού λογισμικού για την ανάπτυξη κοινών εργαλείων. Αυτό το τρίπτυχο δεν απαιτεί πρόσθετο προϋπολογισμό, απαιτεί διάθεση για συντονισμό και κοινή μάθηση. και μπορεί να γίνει από αύριο.
—
Πηγές άρθρου:
1. From cautious experimentation to coherent strategy- switch.ch
Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών και το ΙΤΥΕ «Διόφαντος» προσκαλούν την εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή κοινότητα στο 9ο Συνέδριο MoodleMoot, που θα πραγματοποιηθεί 13 Δεκεμβρίου 2025, δια ζώσης, στις εγκαταστάσεις του ΙΤΥΕ «Διόφαντος» στην Πανεπιστημιούπολη Πατρών.
Το Moodle, η πιο διαδεδομένη πλατφόρμα ανοιχτού κώδικα για ψηφιακή μάθηση με πάνω από 120 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως, αποτελεί βασικό εργαλείο για σχολεία, πανεπιστήμια, οργανισμούς και επιχειρήσεις. Το MoodleMoot είναι ο ετήσιος χώρος συνάντησης όσων το χρησιμοποιούν, το εξελίσσουν και το αξιοποιούν δημιουργικά.
Φέτος εστιάζουμε σε ό,τι νέο, καινοτόμο και εμπνευσμένο συμβαίνει γύρω από το Moodle και την ψηφιακή μάθηση. Αναζητούμε προτάσεις που αναδεικνύουν εμπειρίες, ιδέες και καλές πρακτικές στις παρακάτω θεματικές:
Τεχνητή νοημοσύνη και LMS
Καλές πρακτικές στην Πρωτοβάθμια & Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
Καλές πρακτικές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
Moodle σε εταιρικά περιβάλλοντα
Mobile Learning
LMS ανοιχτού κώδικα
Learning Analytics
Gamification στο Moodle
Διαχείριση και ανάπτυξη του Moodle
Επεκτάσεις και διασύνδεση με άλλες πλατφόρμες
Ποιοι μπορούν να συμμετάσχουν; Εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, μέλη της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας, εκπαιδευτές ενηλίκων, εταιρείες και οργανισμοί που χρησιμοποιούν το Moodle — και κάθε ενδιαφερόμενος που θέλει να μοιραστεί τη δουλειά του.
Τα σπίτια αποτελούν τον χώρο όπου οι άνθρωποι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, διαμορφώνοντας την άνεση, την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής τους. Ωστόσο, η αναζήτηση και η οικονομική δυνατότητα εξεύρεσης ενός κατάλληλου χώρου έχει γίνει ολοένα και δυσκολότερη σε όλη την Ευρώπη. Οι αυξανόμενες τιμές και οι αλλαγές στην οικονομία επιβαρύνουν τα ... Read more
Μετά από χρόνια έντονων αντιπαραθέσεων, το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το λεγόμενο “Chat Control” πλησιάζει στην πιο κρίσιμη φάση του: τις τριμερείς διαπραγματεύσεις (trilogue) μεταξύ Επιτροπής, Κοινοβουλίου και Συμβουλίου. Παρά τις ουσιαστικές βελτιώσεις που επιτεύχθηκαν χάρη στην πίεση οργανώσεων ψηφιακών δικαιωμάτων, το τελικό αποτέλεσμα παραμένει αβέβαιο — και οι κίνδυνοι για την ιδιωτικότητα των χρηστών εξακολουθούν να είναι σημαντικοί.
Τι έχει αλλάξει – και τι παραμένει ανησυχητικό
Η αρχική πρόταση της Επιτροπής προέβλεπε υποχρεωτικό σκανάρισμα όλων των διαδικτυακών επικοινωνιών, ακόμη και των κρυπτογραφημένων, με στόχο την ανίχνευση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων. Μια τέτοια απαίτηση θα ισοδυναμούσε με κατάργηση της άκρη-προς-άκρη κρυπτογράφησης, υπονομεύοντας ένα θεμελιώδες εργαλείο ασφάλειας για δημοσιογράφους, ενεργούς πολίτες, επιχειρήσεις αλλά και απλούς χρήστες.
Στις διαπραγματεύσεις όμως επήλθε μια σημαντική αλλαγή: το Συμβούλιο της ΕΕ απέσυρε τη ρήτρα που θα ανάγκαζε παρόχους όπως το WhatsApp ή το Signal να “σπάνε” την κρυπτογράφηση. Αυτή είναι μια μεγάλη νίκη για τα ψηφιακά δικαιώματα και την προστασία της ιδιωτικότητας.
Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι τόσο απλή.
Το “εθελοντικό” σκανάρισμα: Μια επικίνδυνη κερκόπορτα
Το Συμβούλιο εισάγει τη δυνατότητα “εθελοντικής ανίχνευσης” περιεχομένου από τις πλατφόρμες σε υπηρεσίες που δεν χρησιμοποιούν κρυπτογράφηση. Αυτό το πλαίσιο είναι προβληματικό για δύο λόγους:
Η “εθελοντικότητα” είναι σχετική. Αν η ρύθμιση δημιουργεί ισχυρά κίνητρα ή προσδοκίες για σκανάρισμα, πρακτικά μετατρέπεται σε πίεση προς τις εταιρείες.
Δεν υπάρχει σαφής εποπτεία και διαφάνεια. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένα καθεστώς μαζικής ιδιωτικής επιτήρησης στις μη κρυπτογραφημένες υπηρεσίες.
Με άλλα λόγια, ακόμη και χωρίς υποχρεωτικό σκανάρισμα στις κρυπτογραφημένες πλατφόρμες, ο κίνδυνος δημιουργίας ενός παράλληλου συστήματος παρακολούθησης παραμένει.
Η υποχρέωση “μείωσης κινδύνου” και ο κίνδυνος υποχρεωτικής ταυτοποίησης
Η νέα προσέγγιση του Συμβουλίου βασίζεται σε εκτεταμένα συστήματα εκτίμησης κινδύνου. Οι πάροχοι θα πρέπει να λαμβάνουν “όλα τα αναγκαία μέτρα” για να μειώσουν τους κινδύνους κακής χρήσης των υπηρεσιών τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει:
συστήματα επαλήθευσης ή εκτίμησης ηλικίας,
τεχνικές παρεμβάσεις στην πρόσβαση των χρηστών,
και —πιθανόν— σκανάρισμα περιεχομένου ως μέρος των μέτρων “μείωσης κινδύνου”.
Οι οργανώσεις ψηφιακών δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι, αν πλατφόρμες όπως το Signal ή το WhatsApp αν υποχρεωθούν να εφαρμόσουν έλεγχο ηλικίας, αυτό θα αναιρούσε την ουσία της ιδιωτικής, ανώνυμης επικοινωνίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η λογική έχει ήδη αρχίσει να εμφανίζεται μέσα από τον Digital Services Act (DSA), που θεωρεί την επαλήθευση ηλικίας ως μέτρο μείωσης κινδύνου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Η ανάγκη για σαφή απαγόρευση της “σάρωσης από την πλευρά του πελάτη”
Παρότι το κείμενο του Συμβουλίου δηλώνει ρητά ότι η κρυπτογράφηση δεν μπορεί να αποδυναμωθεί, δεν υπάρχει εξίσου ρητή απαγόρευση για την εφαρμογή client-side scanning — μιας τεχνικής που θα μετέτρεπε κάθε κινητό σε εργαλείο παρακολούθησης πριν ακόμη η επικοινωνία κρυπτογραφηθεί.
Χωρίς σαφή διατύπωση, υπάρχει ο κίνδυνος μελλοντικές ρυθμιστικές ή δικαστικές ερμηνείες να ανοίξουν ξανά το ίδιο παράθυρο που η κοινωνία των πολιτών προσπαθεί να κλείσει επί χρόνια.
Τι διακυβεύεται στις επόμενες διαπραγματεύσεις
Οι επικείμενες διαπραγματεύσεις θα καθορίσουν εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση:
θα προστατεύσει πραγματικά την ιδιωτικότητα και την κρυπτογράφηση,
ή αν, μέσω ασαφών υποχρεώσεων “μείωσης κινδύνου”, θα δημιουργήσει μια νέα γενιά μηχανισμών επιτήρησης.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ήδη υιοθετήσει μια σαφώς πιο φιλική προς τα ανθρώπινα δικαιώματα θέση. Το Συμβούλιο, παρότι έκανε σημαντικές υποχωρήσεις, κρατά ακόμη στο τραπέζι επιλογές με πολύ σοβαρές συνέπειες για την ιδιωτικότητα όλων.
Το “Chat Control” είναι μια από τις πιο κρίσιμες μάχες για το μέλλον της ιδιωτικής επικοινωνίας στην Ευρώπη. Το γεγονός ότι η μαζική σάρωση κρυπτογραφημένων μηνυμάτων αποσύρθηκε αποτελεί μια σημαντική νίκη. Όμως οι ασάφειες γύρω από την “εθελοντική” ανίχνευση, την επαλήθευση ηλικίας και τις υποχρεώσεις “μείωσης κινδύνου” δείχνουν ότι η μάχη μόνο στα λόγια έχει κριθεί.
Οι επόμενοι μήνες θα καθορίσουν αν η Ευρώπη θα διατηρήσει την ηγετική της στάση στην προστασία των ψηφιακών δικαιωμάτων — ή αν θα ανοίξει τον δρόμο για προηγμένα συστήματα επιτήρησης με το πρόσχημα της ασφάλειας των παιδιών.
Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ συμμετείχε ενεργά στο 15ο Συνέδριο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης – e-Government Forum και στο 10ο DPO & ICT Security World, που πραγματοποιήθηκε στις 26 Νοεμβρίου, με τρεις ομιλητές σε αντίστοιχες θεματικές ενότητες αφιερωμένες στις ψηφιακές πολιτικές, την τεχνητή νοημοσύνη και την ασφάλεια των πληροφοριακών συστημάτων του Δημοσίου. Το e-Government Forum, ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς για τη δημόσια διοίκηση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, φιλοξένησε πλήθος φορέων, πανεπιστημίων και στελεχών της αγοράς, προωθώντας τον διάλογο γύρω από τις διεθνείς εξελίξεις και τις ελληνικές πρακτικές στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Η ΕΕΛΛΑΚ, προωθώντας έμπρακτα τις αρχές της ανοιχτότητας, της διαφάνειας, της συμμετοχής και της συνεργασίας, παρουσίασε σύγχρονες ερευνητικές και εφαρμοσμένες προσεγγίσεις για την αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση.
Οι παρεμβάσεις της ΕΕΛΛΑΚ στο συνέδριο
Ο κ. Δημήτρης Καβαλλιέρος, συμμετείχε στη θεματική του 10ου DPO & ICT Security World «AI στην Κυβερνοασφάλεια & στην Προστασία Δεδομένων» με την ομιλία του «Κυβερνοασφάλεια και απειλές στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης». Ο κ. Καβαλλιέρος παρουσίασε το συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο απειλών που δημιουργείται από τη ραγδαία είσοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης στις υπηρεσίες e-Gov τονίζοντας ζητήματα όπως:
– νέες «έξυπνες» απειλές (deepfakes, επιθέσεις σε μοντέλα ΤΝ, evasion attacks) – επιπτώσεις σε προσωπικά δεδομένα και στο GDPR – την ανάγκη για συντονισμένη εφαρμογή κανονιστικού πλαισίου (GDPR, ΝΙS2, EU AI Act) – τη στρατηγική σημασία της ανοιχτότητας σε κώδικα, δεδομένα και πρότυπα για ενίσχυση της εμπιστοσύνης.
Επίσης παρουσίασε εργαλεία του CERTH-ITI-MKLab και της ομάδας M4D για ανάλυση κυβερνοαπειλών, ανίχνευση εισβολών και υποστήριξη οργανισμών του Δημοσίου με τεχνολογίες ΤΝ. Μπορείτε να δείτε την παρουσίαση του κ. Καβαλλιέρου εδώ.
Ο κ. Αλέξανδρος Μελίδης συμμετείχε στη θεματική του 15ου e-Gov «Ανοιχτή Διακυβέρνηση & Συμμετοχικότητα» με την ομιλία του «opengov.gr: Αναβαθμίζοντας τη διαβούλευση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης». Ο κ. Μελίδης παρουσίασε το πιλοτικό για την πλατφόρμα opengov.gr το οποίο πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου AI4Deliberation και τις εφαρμογές του έργου στην αναβάθμιση του opengov.gr, δίνοντας έμφαση στα εργαλεία ΤΝ που μπορούν να ενισχύσουν τη δημοκρατική συμμετοχή και τη διαφάνεια. Ανάμεσα στα κύρια σημεία που ανάεφερε ο κ. Μελίδης:
– χρήση ηθικής ΤΝ για σύνοψη, moderation και fact-checking – βελτίωση πρόσβασης μέσω κειμένων απλής γλώσσας – chatbot υποστήριξης πολιτών – αυτοματοποιημένη σύνθεση, ομαδοποίηση επιχειρημάτων και παραγωγή αναφορών – νέα μοντέλα συμμετοχής με πολυτροπικές και παιχνιδοποιημένες διαδικασίες.
Παρουσιάστηκαν επίσης δεδομένα για τη λειτουργία του opengov.gr και οι τέσσερις άξονες του πιλοτικού προγράμματος που αξιοποιεί ΤΝ για καλύτερη ποιότητα διαβούλευσης. Η παρουσίαση του κ. Μελίδη είναι διαθέσιμη εδώ.
Ο κ. Ευθύμιος Ταμπούρης συμμετείχε στη θεματική του e-Gov Forum «Η Τεχνητή Νοημοσύνη στη χάραξη πολιτικών & στις Διαβουλεύσεις» με την ομιλία του «Η χρήση της ΤΝ στις Διαβουλεύσεις: Το έργο AI4Deliberation». Ο Καθηγητής κ. Ταμπούρης, παρουσίασε το θεωρητικό υπόβαθρο και τη μεθοδολογία του έργου AI4Deliberation, τονίζοντας τα σύγχρονα προβλήματα της συμμετοχικής δημοκρατίας και τον ρόλο της ΤΝ στη βελτίωση της ποιότητας του δημοσίου διαλόγου. Κεντρικά σημεία της ομιλίας του ήταν:
– ότι σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα οι πολίτες εμπιστεύονται περισσότερο την ΤΝ για τη σύνοψη διαβουλεύσεων από τον άνθρωπο – η υποχρησιμοποίηση ΤΝ στις επίσημες κρατικές διαβουλεύσεις – το νέο οικοσύστημα πολυτροπικών, παιχνιδοποιημένων πλατφορμών διαβούλευσης – η ανάγκη για ανοιχτές υποδομές, πρότυπα, εκπαίδευση και αξιολόγηση ποιότητας διαβουλεύσεων.
Με τις τρεις αυτές παρεμβάσεις, η ΕΕΛΛΑΚ ανέδειξε τον κρίσιμο ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης στη μετάβαση του Δημοσίου σε σύγχρονες, διαφανείς και αποδοτικές διαδικασίες, την ανάγκη για ανοιχτό λογισμικό, ανοιχτά δεδομένα και ανοιχτά πρότυπα ως θεμέλια αξιοπιστίας και ασφάλειας, τη σημασία της ηθικής, συμμετοχικής και πολυτροπικής χρήσης ΤΝ για ουσιαστική ενίσχυση της δημοκρατίας και την αξία της συνεργασίας ανάμεσα σε ερευνητικούς φορείς, πανεπιστήμια, την αγορά και τις κοινότητες ανοιχτότητας.
Η ΕΕΛΛΑΚ θα συνεχίσει να συμβάλλει σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο με πρωτοβουλίες, έργα και κοινότητες που προωθούν την ανοιχτή, διαφανή και αξιόπιστη ψηφιακή διακυβέρνηση.
Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, οι συνομιλίες μας με chatbots έχουν γίνει ένα καθημερινό εργαλείο για μάθηση, οργάνωση, εξερεύνηση ιδεών και αναζήτηση βοήθειας. Πίσω όμως από την ευκολία και την αμεσότητα αυτών των συστημάτων, κρύβεται μια κρίσιμη διάσταση που συχνά υποτιμούμε: η ιδιωτικότητα.
Οι διάλογοι με ένα chatbot μπορούν να αποκαλύψουν προσωπικές πληροφορίες τόσο ευαίσθητες όσο και εκείνες που περιέχονται στο προσωπικό μας email ή στα μηνύματά μας. Ο εταιρείες AI έχουν ευθύνη να προστατεύουν αυτά τα δεδομένα από παράνομη ή υπερβολική πρόσβαση των αρχών επιβολής του νόμου.
Οι συνομιλίες με chatbots είναι βαθιά προσωπικές
Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα chatbots για να ρωτήσουν πράγματα που ίσως δεν θα παραδέχονταν ποτέ σε ένα άλλο άτομο. Από ιατρικές απορίες έως οικονομικά προβλήματα και συναισθηματικά ζητήματα, οι συνομιλίες αυτές μπορούν να αποκαλύψουν κάθε πτυχή της ζωής ενός χρήστη. Αυτά τα παραδείγματα προσέγγισης που αποκαλύπτουν εξαιρετικά ευαίσθητες πληροφορίες, όπως “πώς να βρω χάπια άμβλωσης” ή “πώς να προστατευτώ σε μια διαδήλωση”.
Σε μια εποχή όπου τα προσωπικά δεδομένα θεωρούνται «νέο πετρέλαιο», τα chat logs μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε εργαλεία παρακολούθησης αν δεν υπάρχουν αυστηροί κανόνες.
Συνήθως, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση στο περιεχόμενο ιδιωτικών επικοινωνιών χωρίς ένταλμα που εκδίδεται με βάση πιθανή ύποπτη δραστηριότητα. Αυτό ισχύει ήδη για τα emails, τα έγγραφα και τις αναζητήσεις – και το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για τις συνομιλίες με chatbots.
Αν οι χρήστες δεν έχουν διασφαλισμένη ιδιωτικότητα, τότε περιορίζεται η ελευθερία τους να μαθαίνουν, να εκφράζονται ή να ζητούν βοήθεια μέσω ενός chatbot.
Ο κίνδυνος της μαζικής επιτήρησης
Τα τελευταία χρόνια, οι αρχές έχουν στραφεί σε τεχνικές «αντίστροφης αναζήτησης» για να ζητούν μαζικά δεδομένα από εταιρείες τεχνολογίας: γεωγραφικούς κύκλους δεδομένων (geofence warrants), «keyword warrants» και «tower dumps». Πρόκειται για αιτήματα που απαιτούν από μια εταιρεία να ψάξει σε όλη της τη βάση για να βρει όποιον ταιριάζει σε ένα γενικό κριτήριο — κάτι που συχνά παραβιάζει τη συνταγματική απαίτηση για συγκεκριμένο στόχο.
Τα δικαστήρια αρχίζουν πλέον να απορρίπτουν τέτοιες πρακτικές ως αντισυνταγματικές, ενώ εταιρείες όπως η Google έχουν αναγκαστεί να περιορίσουν τεχνικά την πρόσβαση σε μαζικά δεδομένα χρήστη.
Καθώς η χρήση chatbots αυξάνεται εκθετικά, είναι βέβαιο ότι η πίεση προς τις εταιρείες AI για παράδοση δεδομένων θα μεγαλώσει.
Τι πρέπει να κάνουν οι εταιρείες AI
Οι εταιρείες που δημιουργούν chatbots πρέπει να δεσμευτούν σε τρεις βασικές πρακτικές για να προστατεύσουν τους χρήστες τους:
1. Να αντιστέκονται σε υπερβολικά και παράνομα αιτήματα μαζικής επιτήρησης
Να αντιμάχονται τα bulk orders στα δικαστήρια, όταν οι αρχές ζητούν γενικά και αόριστα δεδομένα που δεν ανταποκρίνονται στη συνταγματική απαίτηση συγκεκριμενοποίησης.
2. Να ενημερώνουν εκ των προτέρων τους χρήστες
Πριν παραδώσουν δεδομένα σε οποιοδήποτε νομικό αίτημα, πρέπει να ειδοποιούν τον χρήστη ώστε εκείνος να έχει τη δυνατότητα να υπερασπιστεί ο ίδιος τα δικαιώματά του.
3. Να δημοσιεύουν τακτικές εκθέσεις διαφάνειας
Οι εκθέσεις αυτές πρέπει να καταγράφουν πόσα νομικά αιτήματα λαμβάνει η εταιρεία — και ειδικά πόσα από αυτά αφορούν μαζικά δεδομένα. Πρόκειται για μια κρίσιμη πρακτική που ενισχύει τη διαφάνεια και εμπιστοσύνη των χρηστών.
Οι συνομιλίες με chatbots δεν είναι απλές ψηφιακές ανταλλαγές. Είναι καθρέφτες της προσωπικής μας ζωής — συχνά πιο αποκαλυπτικές από οποιοδήποτε email ή αναζήτηση στο διαδίκτυο. Γι’ αυτό οι εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης οφείλουν να υψώσουν ένα προστατευτικό τείχος απέναντι στη μαζική επιτήρηση και να διασφαλίσουν ότι τα θεμελιώδη δικαιώματά μας παραμένουν ζωντανά στην ψηφιακή εποχή.
Το FocusWriter είναι ένα απλό πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου, χωρίς περισπασμούς.
Χρησιμοποιεί μια διεπαφή που κρύβεται (hide-away interface) στην οποία αποκτάτε πρόσβαση μετακινώντας το ποντίκι σας στις άκρες της οθόνης, επιτρέποντας στο πρόγραμμα να έχει μια οικεία εμφάνιση και αίσθηση, ενώ παράλληλα φεύγει από τη μέση ώστε να μπορείτε να βυθιστείτε στη δουλειά σας.
Το FocusWriter σάς επιτρέπει να προσαρμόσετε το περιβάλλον σας δημιουργώντας θέματα που ελέγχουν τη γραμματοσειρά, τα χρώματα και την εικόνα φόντου για να προσθέσετε ατμόσφαιρα. Διαθέτει επίσης στατιστικά στοιχεία που ενημερώνονται άμεσα (on-the-fly), ημερήσιους στόχους, πολλαπλά ανοιχτά έγγραφα, ορθογραφικό έλεγχο και πολλά άλλα.
Επιπλέον, όταν ανοίγετε το πρόγραμμα, η τρέχουσα εργασία σας σε εξέλιξη θα φορτωθεί αυτόματα και θα σας τοποθετήσει εκεί που σταματήσατε τελευταία, ώστε να μπορείτε να συνεχίσετε αμέσως (jump back in).
για εγκατάσταση, οι παρακάτω εντολές στο τερματικό:
Το Apertus AI αποτελεί μια από τις πιο ολοκληρωμένες και διαφανείς προσπάθειες ανάπτυξης μεγάλων γλωσσικών μοντέλων ανοιχτού κώδικα. Η ερευνητική ομάδα της Ελβετίας το διαθέτει με πλήρη πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα, στα βάρη εκπαίδευσης και στην τεκμηρίωση της διαδικασίας δημιουργίας του. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει σε οργανισμούς, δημόσιους φορείς και ερευνητές να αποκτήσουν πραγματικό τεχνολογικό έλεγχο χωρίς εξάρτηση από κλειστές πλατφόρμες. Η γλωσσική του κάλυψη είναι πολυεθνική, ενώ η αρχιτεκτονική του είναι προσανατολισμένη στη σταθερότητα και τη διαφάνεια.
Το μοντέλο παρέχεται σε δύο εκδόσεις, 8B και 70B παραμέτρων, που καλύπτουν τόσο εφαρμογές περιορισμένων πόρων όσο και απαιτητικά συστήματα παραγωγής. Η διαθέσιμη τεχνική τεκμηρίωση διευκολύνει την εγκατάσταση, την προσαρμογή και την ανάπτυξη σε φορείς που αναζητούν λύσεις τεχνητής νοημοσύνης με αξιοπιστία και δυνατότητα επιθεώρησης.
Σύγκριση του Apertus με άλλα ανοιχτά LLMs
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη θέση του Apertus σε σχέση με γνωστά μοντέλα:
Μοντέλο
Πλήρως Ανοιχτό
Γλώσσες
Μεγέθη
Άδεια
Ισχυρά Σημεία
Apertus
Ναι
Πολύγλωσσο
8B, 70B
Open
Διαφάνεια, πλήρη βάρη και training artifacts
Llama 3
Όχι πλήρως
30+
8B, 70B
Custom
Υψηλή απόδοση
Mistral
Μερικώς
EN, FR
7B, 8x22B
Apache 2
Αποδοτικότητα
Phi-3
Μερικώς
EN
4B, 7B
MIT
Ελαφριά χρήση
Apertus Instruct
Ναι
Πολύγλωσσο
8B, 70B
Open
Έτοιμο για διάλογο
Το Apertus αποτελεί ένα από τα ελάχιστα πραγματικά πλήρως ανοιχτά μοντέλα, καθώς παρέχει πλήρη πρόσβαση σε όλα τα στοιχεία της εκπαίδευσης.
Τρόποι αξιοποίησης και ενσωμάτωσης
Η πρώτη επιλογή είναι η λήψη του μοντέλου από το Hugging Face, όπου φιλοξενείται με όλα τα αρχεία και τις οδηγίες του. Μπορεί να ενσωματωθεί σε chatbot, σε συστήματα μετάφρασης, σε εκπαιδευτικές εφαρμογές ή σε πλατφόρμες ανάλυσης φυσικής γλώσσας. Για οργανισμούς που χρειάζονται ισχυρή υποδομή, το Amazon SageMaker AI παρέχει έτοιμη ανάπτυξη μέσα από το JumpStart ή μέσω Python SDK, με δυνατότητες αυτόματης κλιμάκωσης και ασφαλούς πρόσβασης σε GPU.
Το μοντέλο 8B επιτρέπει fine-tuning με LoRA, κάτι που καθιστά εύκολη την προσαρμογή σε ειδικές ανάγκες, όπως εξειδικευμένη ορολογία ή τοπικές διαλέκτους.
Το LoRA είναι μια τεχνική που επιτρέπει σε ένα μεγάλο μοντέλο να μαθαίνει νέες δεξιότητες (π.χ. νέα γλώσσα, νέα ορολογία, νέα στυλ γραφής) χωρίς να αλλάζουν τα αρχικά βάρη του μοντέλου.
Βήμα-βήμα οδηγός εγκατάστασης χωρίς κώδικα
Προετοιμασία περιβάλλοντος
Εγκαταστήστε Python 3.9 ή νεότερη και δημιουργήστε ένα virtual environment. Εγκαταστήστε τις βιβλιοθήκες PyTorch, transformers, tokenizers και numpy. Αν διαθέτετε GPU, εγκαταστήστε CUDA και cuDNN.
Φορτώστε το tokenizer και το μοντέλο. Επιλέξτε backend CPU, GPU ή MPS ανάλογα με το σύστημα. Για macOS χρησιμοποιήστε το πακέτο mlx-lm για ακόμη πιο γρήγορη εκτέλεση.
Προαιρετική βελτιστοποίηση
Χρησιμοποιήστε quantization για μικρότερο αποτύπωμα μνήμης ή ρυθμίστε caching ώστε να βελτιώσετε την ταχύτητα inference.
Η ανοιχτή γνώση βασίζεται στη διαφάνεια. Όταν όμως η επιστημονική βιβλιογραφία αλλοιώνεται από “συγγραφείς φαντάσματα(ghostwriters)”, οι συνέπειες επεκτείνονται πέρα από τα ακαδημαϊκά περιοδικά και αγγίζουν πλατφόρμες δημόσιας γνώσης όπως η Wikipedia. Η περίπτωση του άρθρου WKM2000 για την ασφάλεια του ζιζανιοκτόνου glyphosate αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μια μελέτη χορηγούμενη από εταιρεία μπορεί να διαμορφώσει για δεκαετίες την αντίληψη του κοινού και να εισχωρήσει σε εγχειρήματα ανοιχτού περιεχομένου, όπως άρθρα της wikipedia, παραπλανώντας συντάκτες και αναγνώστες.
Η υπόθεση WKM2000 και η αποκάλυψη του ghostwriting
Το 2000 δημοσιεύθηκε μια μελέτη που κατέληγε ότι το ζιζανιοκτόνο Roundup δεν εγκυμονεί κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία. Η μελέτη έφερε τα ονόματα τριών επιστημόνων, όμως όπως αποκαλύφθηκε το 2017 στα Monsanto Papers, το κείμενο είχε γραφτεί από υπαλλήλους της Monsanto. Παρά την αποκάλυψη, το άρθρο δεν αποσύρθηκε και συνέχισε να χρησιμοποιείται ευρέως από αρχές, ρυθμιστικούς οργανισμούς, επιστήμονες και, κυρίως, συντάκτες της Wikipedia.
Αυτό το παράδοξο φανερώνει το πρόβλημα. Ένα άρθρο που έχει αποδειχθεί ότι παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές επιστημονικής ακεραιότητας εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως έγκυρη πηγή. Η συνέπεια είναι ότι το εταιρικό αφήγημα διατηρείται και ενισχύεται, συχνά μέσα από πλατφόρμες που βασίζονται πλήρως στη διαφάνεια και την αξιοπιστία των πηγών τους.
Πώς εισχώρησε στη Wikipedia και πώς παρέμεινε
Η Wikipedia στηρίζεται σε δύο αρχές. Τη χρήση αξιόπιστων πηγών και την επαληθευσιμότητα. Ωστόσο, αυτές οι αρχές μπορεί να οδηγήσουν σε λάθος αποτελέσματα όταν η αξιοπιστία μιας πηγής δεν είναι εμφανώς αμφισβητούμενη με επιστημονικούς όρους, αλλά μόνο μέσα από δημοσιογραφικές αποκαλύψεις ή νομικά έγγραφα.
Η μελέτη WKM2000 χρησιμοποιήθηκε για χρόνια σε λήμματα όπως Roundup, Glyphosate και Polyethoxylated Tallow Amine. Συντάκτες που προσπάθησαν να εισαγάγουν πληροφορίες για τον ghostwritten χαρακτήρα του άρθρου συχνά είδαν τις επεμβάσεις τους να αναιρούνται. Άλλοι επικαλέστηκαν τις πολιτικές της Wikipedia που απαιτούν δευτερογενείς ακαδημαϊκές κριτικές πριν απορριφθεί μια δημοσιευμένη μελέτη. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το άρθρο παρέμεινε στις βιβλιογραφικές αναφορές, προσδίδοντας κύρος σε μία τεκμηριωμένα παραπλανητική εργασία.
Η επίδραση δεν είναι θεωρητική. Αγρότες στη Γαλλία έχουν αναφερθεί να επικαλούνται το αντίστοιχο λήμμα της Wikipedia για να δικαιολογήσουν την παράλειψη μέτρων προστασίας κατά τον ψεκασμό. Όταν η επιρροή μιας πλατφόρμας φτάνει σε τέτοιο επίπεδο, η ποιότητα των πηγών δεν αποτελεί απλώς εσωτερικό ζήτημα της κοινότητας των συντακτών, αλλά δημόσιο αγαθό.
Πώς μπορούν οι συντάκτες της Wikipedia να προστατεύσουν την εγκυκλοπαίδεια από εταιρική επιρροή
Η Wikipedia διαθέτει ώριμες πολιτικές για την αντιμετώπιση συγκρούσεων συμφερόντων, όμως η πράξη αποδεικνύει ότι χρειάζεται κάτι περισσότερο. Οι παρακάτω πρακτικές μπορούν να ενισχύσουν τον έλεγχο ποιότητας και να περιορίσουν τη διείσδυση εταιρικής προπαγάνδας:
Προσεκτικός έλεγχος της προέλευσης των πηγών Οι συντάκτες οφείλουν να εξετάζουν όχι μόνο το περιεχόμενο μιας μελέτης αλλά και το πλαίσιο στο οποίο παράχθηκε. Εάν υπάρχουν δημοσίως διαθέσιμα στοιχεία για ghostwriting, χρηματοδότηση από ενδιαφερόμενες εταιρείες ή αποκαλύψεις από δικαστικά έγγραφα, πρέπει να αναφέρονται μέσα στα λήμματα.
Αποφυγή χρήσης πρωτογενών μελετών με αποδεδειγμένα προβλήματα ακεραιότητας Ακόμη και αν μια μελέτη δεν έχει τυπικά ανακληθεί, όταν υπάρχουν σοβαρά στοιχεία για παραποίηση, ghostwriting ή ακραίες συγκρούσεις συμφερόντων, η χρήση της στη Wikipedia δεν ενισχύει την ουδετερότητα αλλά την υπονομεύει.
Ενίσχυση δευτερογενών πηγών και ανεξάρτητων αξιολογήσεων Όταν η επιστημονική κοινότητα έχει εκφράσει αμφιβολίες ή όταν υπάρχουν μετα-αναλύσεις που υποστηρίζουν διαφορετικά συμπεράσματα, αυτές πρέπει να προηγούνται. Η Wikipedia δεν είναι χώρος για πρωτογενή επιστημονική ερμηνεία, αλλά για σύνθεση τεκμηριωμένης γνώσης.
Καταγραφή της ιστορίας των επίμαχων πηγών στα λήμματα Αν μια μελέτη έχει αποδειχθεί ότι ήταν ghostwritten, αυτή η πληροφορία πρέπει να εμφανίζεται ρητά στο λήμμα στο οποίο παρατίθεται, ώστε οι αναγνώστες να γνωρίζουν τα όρια της αξιοπιστίας της.
Διασταύρωση με ανεξάρτητες βάσεις δεδομένων και δημοσιογραφικά αρχεία Εργαλεία όπως τα Monsanto Papers ή μεγάλες δημοσιογραφικές έρευνες αποτελούν κρίσιμες πηγές πληροφοριών που βοηθούν τους συντάκτες να αναγνωρίζουν εταιρικές παρεμβάσεις στη βιβλιογραφία.
Η ευθύνη της κοινότητας ανοιχτού περιεχομένου
Η Wikipedia αποτελεί το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο αποθετήριο γνώσης παγκοσμίως. Η χρήση της από μαθητές, επαγγελματίες και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μετατρέπει κάθε λήμμα σε κόμβο αναπαραγωγής πληροφορίας. Αυτό σημαίνει ότι η διείσδυση εταιρικών συμφερόντων δεν πλήττει μόνο την αξιοπιστία της εγκυκλοπαίδειας, αλλά και ολόκληρο το οικοσύστημα της ανοιχτής γνώσης.
Η περίπτωση WKM2000 μας θυμίζει ότι η μάχη για την αξιοπιστία δεν δίνεται μόνο στα πανεπιστήμια ή στα εργαστήρια, αλλά και στα δημόσια αποθετήρια περιεχομένου. Οι συντάκτες της Wikipedia, εθελοντές και επαγγελματίες, είναι οι πρώτοι που μπορούν να περιορίσουν την αναπαραγωγή αδιαφανών εταιρικών στρατηγικών. Με προσεκτική επιλογή πηγών, ενεργή στάση απέναντι σε ύποπτες μελέτες και συμμόρφωση με τις βασικές αρχές της ανοιχτής γνώσης, η κοινότητα μπορεί να διασφαλίσει ότι η Wikipedia παραμένει αξιόπιστη, ανεξάρτητη και πραγματικά ανοιχτή.
—
Πηγές άρθρου:
1. Πολιτική και τις οδηγίες εφαρμογής της – el.wikipedia
2. How corporate authorship shaped two decades of glyphosate safety discourse – sciencedirect
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει τον νέο «Digital Omnibus» ως μια απλή άσκηση τακτοποίησης της ψηφιακής νομοθεσίας. Ένα τεχνικό «νοικοκύρεμα», που υπόσχεται μείωση γραφειοκρατίας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Όμως πίσω από αυτή τη ρητορική κρύβεται η πιο εκτεταμένη αποδόμηση των ψηφιακών δικαιωμάτων που έχει δει μέχρι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σιωπηλές αλλαγές με μεγάλες επιπτώσεις
Ενώ οι Βρυξέλλες διαβεβαιώνουν ότι πρόκειται για μια διαδικασία απλούστευσης, ο Digital Omnibus ανοίγει εκ νέου –ταυτόχρονα– τον GDPR, την ePrivacy και τον νεοψηφισθέντα Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act). Πρόκειται για μια κίνηση χωρίς προηγούμενο, η οποία μεταβάλλει τον πυρήνα των ευρωπαϊκών εγγυήσεων για τα προσωπικά δεδομένα, την ιδιωτικότητα και την αλγοριθμική λογοδοσία.
Οι αλλαγές δεν είναι ουδέτερες. Διευρύνουν τον χώρο δράσης κυβερνήσεων και μεγάλων εταιρειών, περιορίζοντας την ικανότητα των πολιτών να ελέγχουν πώς συλλέγονται και χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους. Αν εφαρμοστούν, θα αλλάξουν σιωπηλά την πραγματικότητα της καθημερινής ζωής: από την πρόσβαση στην υγεία και την εργασία έως τον τρόπο που κινούμαστε στον δημόσιο χώρο.
Αποδυνάμωση θεμελιωδών προστασιών
Στο όνομα της «ευελιξίας», ο Omnibus αλλοιώνει κεντρικούς ορισμούς και ενισχύει εξαιρέσεις που επιτρέπουν την ευκολότερη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων.
Ο ορισμός των προσωπικών δεδομένων γίνεται στενότερος, αφήνοντας περισσότερο χώρο σε εταιρείες να ισχυριστούν ότι δεν μπορούν να ταυτοποιήσουν ανθρώπους – άρα μπορούν να επεξεργαστούν τα δεδομένα πιο ελεύθερα.
Οι περιορισμοί στον αυτοματοποιημένο τρόπο λήψης αποφάσεων εξασθενούν, σε μια εποχή που οι αλγόριθμοι επηρεάζουν προσλήψεις, ασφαλιστικούς κινδύνους και πρόσβαση σε υπηρεσίες.
Οι προστασίες σε επίπεδο συσκευής, που μέχρι τώρα όριζε η ePrivacy, μεταφέρονται σε ένα πιο χαλαρό πλαίσιο, επιτρέποντας ενδεχομένως τη συλλογή δεδομένων από κινητά και smart συσκευές χωρίς ουσιαστική συγκατάθεση.
Οι κανόνες για την εκπαίδευση μοντέλων ΤΝ χαλαρώνουν, διευκολύνοντας τη χρήση ακόμη και ευαίσθητων δεδομένων με ασαφείς δικαιολογίες «αναγκαιότητας».
Ο συνδυασμός αυτών των αλλαγών δεν αποτελεί απλοποίηση. Αποτελεί πολιτική επιλογή να υποχωρήσει το όριο των θεμελιωδών δικαιωμάτων μπροστά στις πιέσεις για «καινοτομία χωρίς εμπόδια».
Τεχνητή νοημοσύνη χωρίς επαρκή όρια
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η παρέμβαση στον ίδιο τον AI Act, πριν καν αρχίσει να εφαρμόζεται πλήρως.
Καθυστερείται η διαφάνεια και η εποπτεία των συστημάτων ΤΝ.
Οι εταιρείες μπορούν ευκολότερα να εξαιρούν τα προϊόντα τους από τους αυστηρούς κανόνες, με ελάχιστη λογοδοσία.
Η χρήση ευαίσθητων δεδομένων για εκπαίδευση μοντέλων γίνεται πιο εφικτή, αυξάνοντας τον κίνδυνο συστημικών διακρίσεων.
Σε μια περίοδο που γνωρίζουμε πόσο εύκολα οι αλγόριθμοι αναπαράγουν ρατσιστικά και κοινωνικοοικονομικά στερεότυπα, τέτοιες χαλαρώσεις δεν είναι απλώς τεχνικές λεπτομέρειες – είναι πολιτική με σοβαρές συνέπειες.
Ποιοι κερδίζουν – και ποιοι χάνουν
Αν και το επίσημο αφήγημα μιλά για ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι πραγματικοί ωφελημένοι είναι οι μεγάλες εταιρείες δεδομένων, στην πλειοψηφία τους εκτός ΕΕ, που εξαρτούν τη δύναμή τους από τη μαζική συλλογή και συνδυαστική αξιοποίηση πληροφοριών.
Οι χαμένοι είναι οι ευάλωτοι:
εργαζόμενοι που παρακολουθούνται ψηφιακά,
παιδιά που στοχοποιούνται με χειριστική διαφήμιση,
κοινότητες που βρίσκονται στο στόχαστρο προγνωστικών αλγορίθμων.
Όσο οι προστασίες εξασθενούν, τόσο αυξάνει η αδιαφάνεια – και μειώνεται η δυνατότητα δημοσιογράφων, ερευνητών και οργανώσεων να εντοπίζουν καταχρήσεις.
Μια κρίσιμη στιγμή για την Ευρώπη
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει οικοδομήσει διεθνώς την εικόνα του προασπιστή της ιδιωτικότητας και των ψηφιακών δικαιωμάτων. Η βασική αρχή ήταν απλή: η καινοτομία είναι ευπρόσδεκτη, αλλά μόνο όταν σέβεται τα δικαιώματα.
Ο Digital Omnibus εγκαταλείπει αυτή τη θεμελιώδη ισορροπία.
Τώρα ο λόγος περνά στα κράτη μέλη και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έχουν ακόμη τη δύναμη να απορρίψουν το πακέτο και να απαιτήσουν προτάσεις που ενισχύουν, όχι αποδυναμώνουν, τις προστασίες που οι Ευρωπαίοι πολίτες χρειάζονται.
Ορισμένες γραμμές δεν πρέπει να γίνουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης:
ισότιμη μεταχείριση,
αυστηρά όρια στην επιτήρηση και την αδιάκριτη συλλογή δεδομένων,
αποτελεσματικά μέσα έννομης προστασίας όταν οι αλγόριθμοι βλάπτουν ανθρώπους,
ένα ψηφιακό περιβάλλον που κυβερνάται από δικαιώματα – όχι από τις απαιτήσεις των εταιρειών.
Στο πλαίσιο του διαγωνισμού Wiki Loves Monuments 2025 in Greece επιφορτώθηκαν στα Wikimedia Commons εκατοντάδες με άδεια ελεύθερης χρήσης προσφέροντας περιεχόμενο σχετικό με την πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας και ολόκληρου του πλανήτη.
Για το σκοπό αυτό και για να ολοκληρωθεί η προσπάθεια εμπλουτισμού, η ομάδα χρηστών Wikimedia Community User Group Greece διοργανώνει online μαραθώνιο επεξεργασιών για εικονογράφηση λημμάτων και αντικειμένων στα Wikidata με εικόνες από τον διαγωνισμό φωτογραφίας αλλά και καταχώρησης δομημένων δεδομένων για τις φωτογραφίες αυτές στα Commons.
Ο διαγωνισμός θα διαρκέσει από τις 1 Δεκεμβρίου 2025 στις 00:00 έως τις 21 Δεκεμβρίου 2025 στις 23:59 (UTC). Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα του διαγωνισμού.
52 νέα λήμματα σχετικά με τις χώρες της Ασίας ήταν η συγκομιδή του φετινού διαγωνισμού Ασίας, οποίος έλαβε χώρα, όπως κάθε χρόνο στη Βικιπαίδεια, καθ’ όλη τη διάρκεια του Νοεμβρίου.
Στους χρήστες που δημιούργησαν τουλάχιστον 4 λήμματα, θα απονεμηθεί ένα αναμνηστικό αστέρι, ενώ θα λάβουν και μία ταχυδρομική κάρτα (καρτ ποστάλ) από μία από τις μία από τις ασιατικές κοινότητες που συμμετείχαν στο διαγωνισμό. Η χρήστρια που δημιούργησε τα περισσότερα λήμματα στα ελληνικά, εκτός από την κάρτα, θα λάβει ένα υπογεγραμμένο πιστοποιητικό από μία από τις ασιατικές κοινότητες.
Ο διαγωνισμός αποτέλεσε μία σημαντική ευκαιρία εμπλουτισμού της Βικιπαίδειας με λήμματα από την ασιατική ήπειρο και ενίσχυσης της κατανόησης διαφορετικών πολιτισμών, πέρα από στερεότυπα και γεωπολιτικές αποστάσεις.
While sudo apt autoremove should take care of most old kernels, you might occasionally need to remove specific ones, especially if your /boot partition is small.
Οι εκδηλώσεις δεν σταματούν καθώς αυτήν την εβδομάδα πραγματοποιούνται εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για τις ανοιχτές τεχνολογίες και την καινοτομία! Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) σας προτείνει να τις παρακολουθήσετε και να τις διαδώσετε. Μπορείτε επίσης να δείτε περισσότερες εκδηλώσεις για τις επόμενες εβδομάδες ή να καταχωρίσετε τη δική σας εκδήλωση στο: https://ellak.gr/events.
Η μετάβαση σε πιο έξυπνες, βιώσιμες και ανθεκτικές πόλεις απαιτεί κάτι περισσότερο από τεχνολογικές λύσεις· απαιτεί ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα δεδομένων, αλγορίθμων και εργαλείων που επιτρέπουν στους δήμους να λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις, να συνεργάζονται αποτελεσματικότερα και να εμπλέκουν ενεργά τους πολίτες. Σε αυτό το πλαίσιο, τοEU LDT Toolbox αναδεικνύεται ως μία από τις πιο προηγμένες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση «έξυπνων πόλεων» βασισμένων σε τεκμηριωμένη πολιτική και ανοικτές ψηφιακές λύσεις.
Ένα ενοποιημένο οικοσύστημα για αστικά δεδομένα
Στην καρδιά του Toolbox βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Βάση Δεδομένων Κτιρίων, μια ενιαία και εναρμονισμένη πλατφόρμα που συγκεντρώνει πληροφορίες από κορυφαίες ευρωπαϊκές και διεθνείς πηγές, όπως OpenStreetMap, Microsoft Building Footprints, EUBucco, GEM, Tabula και το Building Stock Observatory. Η βάση αυτή προσφέρει επίπεδα λεπτομέρειας που μέχρι πρότινος δεν ήταν διαθέσιμα σε τέτοια κλίμακα.
Τα δεδομένα που περιλαμβάνει —από τύπους κτιρίων και υλικά κατασκευής έως συστήματα θέρμανσης, U-values, κόστος ανακαίνισης και μοτίβα πληθυσμιακής κινητικότητας— επιτρέπουν στους δήμους να κατανοήσουν με ακρίβεια την ενεργειακή, περιβαλλοντική και κοινωνική κατάσταση του αστικού ιστού. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται δυνατός ο σχεδιασμός στοχευμένων παρεμβάσεων για τη μείωση εκπομπών, την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και τον καλύτερο αστικό μετασχηματισμό.
Από τα δεδομένα στις λύσεις: οι αλγόριθμοι που προβλέπουν το μέλλον των πόλεων
Το Toolbox δεν περιορίζεται στη συλλογή δεδομένων· ενσωματώνει έξι προηγμένα αλγοριθμικά μοντέλα που μετατρέπουν την πληροφορία σε πρακτικές, εφαρμόσιμες γνώσεις.
1. Αστική κινητικότητα
Αναλύει το οδικό δίκτυο, τους κόμβους, την τοπογραφία, τα όρια ταχύτητας και τις ζώνες συμφόρησης, προτείνοντας έξυπνες λύσεις για τη διαχείριση της κυκλοφορίας και τον καλύτερο σχεδιασμό μεταφορών.
2. Διάδοση ρύπων
Εξομοιώνει την κατανομή ρύπων σε μεγάλη κλίμακα, βοηθώντας τις πόλεις να αξιολογούν κινδύνους και να λαμβάνουν μέτρα για καθαρότερο αέρα.
3. Πρόβλεψη ενεργειακής ζήτησης σε επίπεδο γειτονιάς
Υπολογίζει τις ετήσιες ενεργειακές ανάγκες, επιτρέποντας τη διαμόρφωση στρατηγικών εξοικονόμησης και τοπικής παραγωγής ενέργειας.
4. Περιβαλλοντικό αποτύπωμα κτιρίων
Αξιολογεί τις εκπομπές CO₂ που σχετίζονται με τα κτίρια, υποστηρίζοντας τη χάραξη πολιτικών μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος.
5. Στρατηγικές ανακαίνισης
Βοηθά στον βέλτιστο σχεδιασμό επενδύσεων για την ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος.
6. Ανθεκτικότητα και μείωση τρωτότητας
Εντοπίζει μοτίβα αστικής τρωτότητας ώστε να σχεδιάζονται πιο ανθεκτικές, ασφαλείς και ευπροσάρμοστες πόλεις.
Τα αλγοριθμικά αυτά εργαλεία μεταμορφώνουν την πληθώρα δεδομένων σε ευφυείς προβλέψεις και προσομοιώσεις που μπορούν να στηρίξουν τεκμηριωμένες και στρατηγικές παρεμβάσεις.
Διαλειτουργικά εργαλεία για μια ενιαία αστική «γλώσσα»
Το Toolbox περιλαμβάνει 11 ανοιχτά, διαλειτουργικά εργαλεία, τα οποία λειτουργούν είτε αυτόνομα είτε ως τμήμα ενός ολοκληρωμένου συστήματος. Μεταξύ αυτών:
εργαλεία για τη συλλογή και διασύνδεση δεδομένων,
πλατφόρμες για προσομοίωση και οπτικοποίηση σεναρίων,
περιβάλλοντα για συνεργατική δημιουργία γνώσης και αξιοποίηση τεχνητής νοημοσύνης,
εφαρμογές για συμμετοχή πολιτών και σχεδιασμό πολιτικών,
μηχανισμούς διαχείρισης ταυτότητας και ασφάλειας,
χώρους ανταλλαγής λύσεων και βέλτιστων πρακτικών.
Αυτή η ενιαία αρχιτεκτονική δίνει στους δήμους τη δυνατότητα να συνδέουν ετερογενή συστήματα, να δοκιμάζουν «τι θα γινόταν αν» σενάρια και να σχεδιάζουν πολιτικές γρήγορα, συντονισμένα και με μεγαλύτερη διαφάνεια.
Το EU LDT Toolbox δεν αποτελεί απλώς μια τεχνολογική λύση· συνιστά μια νέα αντίληψη για το πώς πρέπει να λειτουργεί η σύγχρονη πόλη. Με συνδυασμό δεδομένων, τεχνητής νοημοσύνης, διαλειτουργικότητας και συμμετοχικών εργαλείων:
ενισχύει τη λογοδοσία και τη διαφάνεια,
διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ δημοτικών υπηρεσιών,
επιταχύνει την υλοποίηση πολιτικών,
εμπλέκει ενεργά τους πολίτες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
O πλανήτης αποτελεί ένα τόπο συνάντησης των μελών της ελληνικής κοινότητας ΕΛ/ΛΑΚ.
Τα άρθρα του πλανήτη συλλέγονται αυτόματα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία των συγγραφέων τους και αντικατοπτρίζουν τις απόψεις τους.
Η διαχείριση του πλανήτη γίνεται δημόσια μέσα από το σχετικό repository της υπηρεσίας GitHub: greek-libre-planet, όπου μπορείς να ζητήσεις την προσθήκη του blog σου δηλώνοντας το feed της κατηγορίας, του tag, ή το γενικό feed του blog σου, το όνομα/επώνυμο σου και προαιρετικά το avatar σου, αφού πρώτα εγγραφείτε και κατόπιν συνδεθείτε στην υπηρεσία GitΗub, ανοίγοντας νέο issue που θα περιέχει τα συγκεκριμένα στοιχεία σου.
(Αν δεν έχετε λογαριασμό στην υπηρεσία GitHub, για να προστεθει το blog σου θα προστεθεί στον πλανήτη ΕΛ/ΛΑΚ μπορείτε εναλλακτικά να μας αποστειλετε τα παραπάνω στοιχεία στην ηλεκτρονική διεύθυνση info @ eellak gr.)
Μάθετε περισσότερα: 
Πόροι & Σύνδεσμοι (Resources)
Λήψη της Παρουσίασης (PDF): 
Παρακολούθηση Video: 
Η
